Gedachten over ‘cultuur’ (1)

“Niet de islam maar de westerse cultuur is superieur” beweert columniste van de Volkskrant Amanda Kluveld. De aanleiding: ze was naar de eerste nationale islamitische conferentie geweest (zie hier) en daar beviel het haar niet. En nu weet ze ‘voor eens en altijd’ dat onze westerse cultuur superieur is aan de islam.

Het eerste punt is uiteraard dat dat een kwestie is van appels en peren, want religie en cultuur overlappen elkaar weliswaar, maar zijn niet aan elkaar gelijk. Zo zouden we het wat mal vinden als iemand na een bezoek aan een partijvergadering van het CDA, of een grote bijeenkomst van de Pinkstergemeente, of de katholieke kerkgang met Kerstmis zou besluiten dat de westerse cultuur in zijn geheel inferieur zou zijn vanwege het christendom. Maar als het om de islam gaat, die in ons land al een tijdje kan rekenen op slechte recensies, dan komen weinig mensen op de gedachte dat de vergelijking niet klopt.

Een tweede punt is hoe er tegenwoordig over ‘cultuur’ wordt gedacht. Als aan een vaststaande eigenschap van etnische en religieuze groepen, die in zijn geheel als superieur of inferieur beoordeeld kan worden. Dat misverstand komen we tegenwoordig veel tegen, en die vervuilt werkelijke discussie over overeenkomsten en verschillen tussen mensen. Zoals meteen weer bleek toen ik een stukje op dit weblog plaatste over een bericht in Trouw, dat uit onderzoek bleek dat ‘allochtonen’ in doorsnee vrijgeviger zijn dan ‘autochtonen’. De protesten kwamen uit de hoek waar je ze van kon verwachten, autochtonen die het niet kunnen hebben als ‘die anderen’ iets beter zouden doen als zij, en ogenblikkelijk aan het werk gaan om die conclusie onderuit te halen. Nee, geven aan familie is geen ‘echte’ liefdadigheid, en is bovendien cultureel gezien niet vrijwillig, dus dat telt niet. Heaven forbid dat die allochtonen (lees: moslims) een ‘cultuur’ zouden hebben die ook aardige kanten heeft – vergeleken bij onze gulle één-koekje-bij-de-koffie Nederlandse culturele superioriteit.

Over dat denken in termen van ‘cultuur’ – waar veel kanten aan zitten – zal ik een serietje met gedachten wijden.

Om te beginnen: waar hebben we het over. Zoals iedereen zelf kan waarnemen zonder er voor doorgeleerd te hebben, is ‘cultuur’ – niet begrepen als Kunst met een grote K, maar als het geheel van gewoontes, tradities, denkwereld en omgangsvormen, die we vaak zo vanzelfsprekend vinden dat we die vaak pas benoemen wanneer er iets botst of verandert – geen vaststaande groepseigenschap. Er verandert veel door de tijd, en door de veranderende omstandigheden, en ook door menselijk ingrijpen. Ik hoef maar één voorbeeld te noemen: hoe verschillend het leven voor vrouwen was toen ik nog jong was, vóór het uitbarsten van de vrouwen emancipatiebeweging. Hoe vanzelfsprekend vrouwen het huishouden werd toegewezen, en hoe vanzelfsprekend vrouwen dienstbaar hoorden te zijn aan mannen. Het was pas in 1956 dat vrouwen ‘handelingsbekwaam’ werden, dat wil zeggen een handtekening mochten zetten onder een contract zonder toestemming van hun man. Een tweede punt: ook in een klein land als Nederland zijn er grote cultuurverschillen ook tussen ‘inheemse’, ‘gevestigde’ Nederlanders. Stad en platteland, opleidingsniveau, sekseverschillen, leeftijd, seksuele leefstijl, smaak, inkomen, politieke opvattingen – wie om zich heen kijkt ziet Nederland uiteenvallen in een grote diversiteit aan subculturen.

Ook blijkt ‘cultuur’ te veranderen wanneer mensen migreren. Wat hier in alle argeloosheid vaak ’typisch Marokkaans’ genoemd wordt blijkt vaak in Marokko niet terug te vinden – maar blijkt ’typisch Marokkaans-in-Nederland’. Tot en met de stijl waarin de hoofddoekjes gedragen worden en de redenen waarom. Je ziet bovendien grote verschillen tussen de generaties, ook van de mensen die uit één cultuur heten te komen: we maken nu mee dat er jongeren doorgedrongen zijn naar het hoger onderwijs, terwijl hun ouders nog analfabeet waren. Een kwestie van ‘sociale mobiliteit’ die onder autochtonen gemiddeld een generatie of twee, drie duurt.

Als we het hebben over ‘migratie’, en over het onderscheid ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’, dan vergeten we vaak dat er ook in Nederland zoiets is als ‘klassemigratie’ – we noemen dat niet zo, we noemen dat vaker ‘sociale mobiliteit’ en we missen de woorden om die ervaring van verhuizen van de ene cultuur naar de andere, want daar komt het vaak op neer, te benoemen. We hebben ook geen term voor de discriminatie die daar soms bij komt kijken: de waardeoordelen ‘hoog’ en ‘laag’ zitten diep verankerd in ons denken over klasse, en wie ‘plat’ praat, of een door de hogere klasse inferieur geachte smaak vertoont krijgt dat voor zijn kiezen. (Ik schreef eerder over klasse, hier).

Ons denken over cultuur zit vol met interessante paradoxen. Kom ik op, met Willem Schinkel in de hand.
(wordt vervolgd)

13 gedachten over “Gedachten over ‘cultuur’ (1)

  1. Volgens mij is vrijgevigheid niet cultuur gebonden. Het is een individuele werkelijkheidsbeleving over de plaats en relatie met de naaste.
    Besef over eindigheid van het zijn relativeert inhaligheid. Het laatste hemd heeft geen zakken. Geef!!! Aan Kifaia!!!

  2. Religie en cultuur verschillen inderdaad, zo is b.v. eerwraak niet een typisch islamitisch gebruik, dat komt ook in de Balkan voor.

    Verder is het vanuit een puur objectief standpunt natuurlijk lastig beoordelen wat ‘superieur’ is. Is er, buiten alle levensbeschouwingen en ideologieën, een universele norm voor superioriteit?

    Ik vind (maar dat is dan weer mijn persoonlijke overtuiging) dat Kluveld wél een punt heeft w.b. de vrijheid die je in de westerse wereld geniet om te denken, zeggen en doen wat je wilt, ongeacht ras, sekse, religie etc. Zo mag iemand roepen dat homo’s zondig zijn, maar mag er tegelijkertijd een gay pride gehouden worden.
    Dat kan op veel plaatsen natuurlijk nog altijd beter, maar het is m.i. sowieso beter dan een islamitische geleerde die tijdens het islam congres doodleuk polygamie aanprijst.

    Overigens wordt de onjuiste koppeling religie-cultuur-land andersom ook zeker gemaakt: in veel discussies met moslims ging het altijd over ‘het christelijke westen’ (haha, hoeveel mensen gaan hier nog naar een kerk?) of ‘de kruisvaarders van Amerika’.

  3. Anja, als ik het volgende lees : Nee, geven aan familie is geen ‘echte’ liefdadigheid, en is bovendien cultureel gezien niet vrijwillig, dus dat telt niet. Heaven forbid dat die allochtonen (lees: moslims) een ‘cultuur’ zouden hebben die ook aardige kanten heeft – vergeleken bij onze gulle één-koekje-bij-de-koffie Nederlandse culturele superioriteit, dan voel ik wat boosheid van jou kant of “in de wiek geschoten” zijn.

    Jaren achtereen heb ik collectes op touw gezet en zelf een groot gedeelte daarvan gecollecteerd.
    Wie ik ook benaderde om te collecteren het waren altijd de mensen met lage inkomens die zonder aarzelen hun hulp toezegde.
    Het waren ook deze mensen die gul een gift van 5 of 10 gulden gaven en je soms ook nog bedankten omdat je hun deur niet voorbij gelopen was.

    Bij de rijkeren, met hun grote kastelen van huizen, stond ik soms 10 minuten in de kou te wachten voor iemand een dubbeltje gevonden had.

    In de moskee werd spontaan geld in gezameld.
    Mijn ervaring is dat geven weinig van doen heeft met wel of niet religieus zijn maar met het feit of je arm of rijk bent.

    Degene die van minder rond moeten komen kunnen zich veel beter inleven in het leven van de ander die nog minder hebben dan zijzelf.

    Maak je maar niet druk om al die negatieve reacties die je gekregen heb. Mogelijk zijn die reacties afkomstig van mensen die nauwelijks weten hoe een collectebus eruit ziet en mogelijk zelf nooit een dubbeltje tekort zijn gekomen.

    Groet,
    Gerrie

  4. (4) GJH, de vraag is überhaupt waarom je de behoefte zou hebben om ‘een objectief standpunt’ te ontwikkelen om superioriteit van culturen mee af te meten. Om der wille van wat en wie?

    Voor mij is het duidelijk dat die neiging om gehele bevolkingsgroepen langs de meetlat te leggen, (en dat dan ‘hun cultuur’ te noemen) vooral de laatste jaren is opgekomen en vooral moslims betreft. Het punt is uiteraard dat als je jezelf, kritiekloos en zonder reflectie, als norm neemt, ‘de ander’ altijd ‘minder’ is. Dat ging al op over hoe mannen vrouwen beoordeelden, hetero’s naar homo’s keken, de hogere klasse neer keek op de lagere. En nu zijn het vooral autochtonen versus allochtonen, zelfs diegenen die er zo prat op gaan dat ‘wij’ zo verlicht en superieur zijn want zijn ‘wij’ niet geweldig met vrouwen en homo’s?

    En wat jij nu doet is herhalen wat Kluveld al deed: je zet de aangename eigenschappen van ‘onze’ cultuur op een rijtje, de vrijheid van meningsuiting oa, waar ik het uiteraard mee eens ben – maar het ontgaat jou misschien en Kluveld zeker: het merendeel van de Nederlandse moslims deelt diezelfde vrijheid ook en met plezier. En dat zet je af tegen een islamitische geleerde die de polygamie verdedigde (naar zeggen van Kluveld althans). En dan kom je tot de baanbrekende conclusie dat je het eerste beter vindt dan het tweede. Tja, zo ken ik er ook nog wel een paar.

  5. (5) Mijn irritatie geldt de volautomatische reactie die je krijgt als er eens een keer iemand waagt, nu Trouw, om iets positiefs te zeggen over allochtonen. Moet meteen afgebroken worden. Dat ergert me zeker. Maar dat gaat geen moment over mij persoonlijk en zo vat ik dat ook niet op, hoor Gerrie.

    In mijn ervaring zijn het ook vaak de mensen die zelf nauwelijks een cent te makken hebben die toch altijd nog wel een paar eurootjes vandaan halen, en dat vaak ook nog met excuses dat ze niet meer kunnen missen. Ik denk dat het klopt dat mensen die zelf weten wat het is om weinig te hebben vaak meer gevoel hebben voor anderen, mensen die nog minder hebben. Bij de rijken kom je vaker mensen tegen die denken dat de armen en behoeftigen het aan zichzelf te danken hebben. Ik heb daar van huis uit ook wel een tik van meegekregen: “iedereen kan wat bereiken als ie maar wil”. Daar heb ik als slogan nog veel plezier van gehad, want ik heb als ondernemersdochter in ieder geval geleerd om niet te gaan zitten wachten tot er wat voor me werd gedaan, maar ik heb later wel ingezien – en toen ben ik ook ongeneeslijk links geworden – dat dat behoorlijk harteloos is tegenover mensen die echt pech hebben gehad in het leven en echt niet kunnen.

    Overigens ken ik tot mijn plezier ook behoorlijk welgestelde mensen die ook geven, en niet zuinig ook – maar die lopen daar niet mee te koop. En die doen dat via de bank en niet in een collectebus.

  6. Amsterdam is superieur tegenover Rotterdam, maar daar vinden ze het dat zij superieur tegenover Amsterdam, maar dat kan je als leuk zien. Waar halen we het vandaan dat de een superieur tegenover die ander, waarom vinden sommige het westen superieur en anderen hun eigen toko. Het superioriteits gevoel leidt alleen maar tot ellende er zijn veel en vaak conflicten over dat gevoel. Gewoon verschillende culturen, zienswijze, eten, kleding, dat maakt de wereld leuker verschillen zijn er en horen er te zijn maar niemand is superieur tegen over een ander

  7. zonder hoofdletters, want het toetsenbord is stuk;
    grappig, rick. op de duitse wikipedia vindt je bij de literatuur mijn boek; scheidelinien. over seksisme, racisme en klassisme. ik heb destijds geprobeerd het woord in nederland in te voeren, maar dat is nooit echt aangeslagen. seksisme wel, wat net zo goed een nieuw woord was, en ook al gaf dat misverstanden, alsof het met seks te maken had in plaats van met sekse.

    de vraag is nu wat er eerst was; eerst het bewustzijn en dan een term daarvoor, of kun je zonder term ergens voor daar geen bewustzijn over ontwikkelen/ feit is dat we het weinig hebben over de vooroordelen en discriminatie rondom klasse, terwijl het absoluut een realiteit is.

    willem schinkel wil de term culturisme invoeren, nu er bevolkingsgroepen worden weggezet op vermeende cultuurverschillen in plaats van op vermeende rassen of etnische verschillen. ik denk niet dat het veel kans maakt, het klinkt te neutraal en te vriendelijk. wanneer je het hebt over racisme reageren mensen als gestoken, maar ik zie iemand nog niet beledigd zijn als je die uitmaakt voor culturist.

  8. “Ik vind (maar dat is dan weer mijn persoonlijke overtuiging) dat Kluveld wél een punt heeft w.b. de vrijheid die je in de westerse wereld geniet om te denken, zeggen en doen wat je wilt, ongeacht ras, sekse, religie etc. Zo mag iemand roepen dat homo’s zondig zijn, maar mag er tegelijkertijd een gay pride gehouden worden.
    Dat kan op veel plaatsen natuurlijk nog altijd beter, maar het is m.i. sowieso beter dan een islamitische geleerde die tijdens het islam congres doodleuk polygamie aanprijst.”

    Wat je hier zegt is tegenstrijdig. Je hebt het over vrijheid om te zeggen wat je wilt, en dan mag een islamitisch geleerde polygamie niet aanprijzen?

  9. @11

    Hij mag dat -in Nederland- best aanprijzen. Maar ik zou niet in een omgeving willen wonen waar polygamie de gewoonste zaak van de wereld is, of dat nu Salt Lake City of Medina is.

  10. Hoezo, GJ, bijten ze? Mag ik je er verder op wijzen dat ook in islamitische landen de polygamie op zijn retour is, in sommige al verboden, in andere al sterk aan het verminderen al mag het nog, mede doordat de economische noodzaak om alleenstaande vrouwen een onderdak te bieden steeds minder groot is geworden. In plaats van zo’n angstvisioenetje te koesteren dat zulke baardige polygamisten je buren zouden kunnen zijn: de werkelijkheid is dat je moeite zou moeten doen om een omgeving te vinden waarin je nog uitgebreide polygamie aan zou treffen als ‘de gewoonste zaak van de wereld’. Dan moet je inderdaad helemaal naar Salt Lake City. Hoef je natuurlijk niet heen.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *