Fatima had een vraag, bij de meningsverschillen over de hoofddoeken, of haar indruk dat ook linkse intellectuelen overwegend anti-religieus zijn en dat hun mening over moslims, en hoofddoeken en aanverwante zaken daardoor gekleurd is. En of daarom het linkse antwoord op het populisme, of moet je zeggen al dat gescheld op moslims uitblijft. En ik denk dat Fatima een punt heeft, dus ik wil daar serieus antwoord op proberen te geven.
Wat er in Nederland met links erg meespeelt is dat we als we oud genoeg zijn de tijd nog kenden dat we als progressieve beweging – of dat nu socialisme, feminisme of homobeweging was stevig tegen de macht van de kerken op moesten boksen. Die waren over het algemeen niet alleen een beetje conservatief, maar schreven vrouwen voor dat ze meer kinderen moesten krijgen, waren tegen voorbehoedmiddelen, tegen legalisering van abortus (er zijn heel wat vrouwen gestorven door illegale abortussen of breinaalden) vonden dat de armen niet in opstand mochten komen – kortom, ongeveer alles waar wij tegen vochten. Voor veel mensen is alles wat met geloof te maken heeft sindsdien per definitie conservatief – veel vrijheden zijn verworven in dezelfde tijd dat de macht van de kerk terugliep, de zuilen verdwenen (uit de tijd dat het een ramp werd gevonden als een katholieke jongen met een protestant meisje wilde trouwen -dat heette toen een ‘gemengd’ huwelijk). En bij veel mensen is dat ergens in hun hoofd blijven hangen als ‘seculier is progressief, en gelovig is conservatief’. En zo wordt er ook door veel mensen tegen moslims aangekeken: dat je bewust gelovig kunt zijn en tegelijkertijd erg geëmancipeerd, dat is bijna niet voorstelbaar. Het was dan ook voor velen een verrassing toen bleek dat de migranten voornamelijk links stemden.
Speelt mee dat in Nederland alle partijen die expliciet christelijk zijn politiek gezien aan de rechterkant staan. En dat mensen die het allemaal nog hebben meegemaakt er niet aan moeten denken dat de benauwenis van die tijd terugkomt, dat we weer zuilen krijgen, en dat speelt ook mee in de angst van mensen – straks mogen we niets meer zeggen, straks gaan ‘ze’ voorschrijven dat alle vrouwen een hoofddoek op moeten, enzovoorts.
Komt dit nog bij: veel van de nieuwe migranten komen uit streken met een heel traditionele achtergrond, met ideeën over man-vrouw verhoudingen waar we hier – met veel moeite – afstand van hebben genomen. De eerste generatie migranten uit Turkije en Marokko maakten zelf vaak nauwelijks onderscheid tussen wat traditie is en wat geloof, en bijvoorbeeld zelf vaak dachten dat gearrangeerde huwelijken horen van de islam, en dat heeft die koudwatervrees tegen geloof en de islam in het bijzonder niet erg geholpen. Het punt is nu dat iedereen die dat zou willen weten allang zou hebben kunnen zien dat er al enorme verschillen zijn tussen die eerste migranten die soms nog analfabeet waren en hun kinderen, waarvan een flink deel de inhaalslag al gemaakt hebben. En dit is kennelijk voor veel autochtonen moeilijk te begrijpen, dat daar ook jonge, moderne mensen bij zijn, die niet net als zij destijds toen ze zich emancipeerden hun geloof aflegden. Dat is ongeveer wat er zich nu afspeelt, onder andere.
Ik vind het nogal teleurstellend dat ook sommige vooraanstaande linkse politici, die het voorbeeld zouden moeten geven, niet een beetje voorbij dat oude beeld kunnen kijken.
Ik kan ook vertellen waarom ik er zo vaak anders tegen aankijk: een paar zaken in mijn leven. Een ervan is dat ik twintig jaar lesgegeven heb in de vrouwenhulpverlening, en dat was aan volwassen vrouwen, met veel levenservaring, en veel onderlinge verschillen. Zowat alle etniciteiten die we toen hadden waren aanwezig. Ik heb daar ontzettend veel van geleerd: dat het helpt om niet te snel aan te nemen dat je iemand uit een andere cultuur wel begrijpt, maar evengoed ook niet te snel aan moet nemen dat je elkaar wel niet zult begrijpen want ondanks verschillen deel je met elkaar alle gewone levensproblemen. Ik heb ook geleerd dat het een verkeerde gedachte is dat de dominante groep – wit, doorgeleerd, hogere klasse – wel voor de anderen kan bepalen hoe hun emancipatie er uit moet zien – precies dat wat je op dit moment zo ontzettend veel tegenkomt. Mensen die niet kijken wie dat is, onder een hoofddoek, maar meteen denken: o moslim, o ongeëmancipeerd. En het dan nog vriendelijk bedoelen ook, als ze zeggen dat ze zo graag willen dat al die vrouwen hun hoofddoek afdoen.
Een ander punt is dat ik vijftien jaar intensief in Gaza heb gewerkt, in een islamitische samenleving dus. Dat was al heel snel niet vreemd meer, en ook daar heb ik gezien dat emancipatie veel verschillende vormen kan aannemen – Fatma, mijn beste vriendin daar, met zes kinderen, had zich geheel in haar eentje omhooggewerkt, gestudeerd, auto leren rijden. Haar moeder was nog heel traditioneel. Fatma deed als ze naar huis ging even een sjaal om haar hoofd om haar vader niet te kwetsen, en als ze thuis was deed ze die weer af. En zij besloot dat al haar vijf dochters niet mochten trouwen voor ze hun studie afgemaakt hadden. Fatma kende nauwelijks het woord feminisme, maar ze knokte voor zichzelf en won. Ook daar heb ik geleerd dat er veel verschillende wegen zijn, en ook dat er heel verschillende redenen zijn waarom vrouwen wel of niet een hoofddoek dragen. Ik kende daar vriendinnen waarvan de een er wel een droeg en de ander niet – over zulke zaken kregen ze nooit ruzie. Ik ken een vrouw die een hoofddoek ging dragen tegen de wil van haar man in. Ik bedoel maar.
Dus toen het gedonder hier in Nederland over moslims begon dacht ik over wie hebben jullie het helemaal, als wat jullie zeggen al niet klopt in Gaza, wat toch echt nog een draadje conservatiever is dan hier, dan klopt het hier al helemaal niet. Dat was voor mij een reden om de moslimgroepen hier zelf op te zoeken, en om me meer in de islam te verdiepen – in Gaza hadden we het daar eigenlijk nooit over. Ik heb ook kennisgemaakt met een hele reeks ontzettend interessante islamitische feministische geleerden, die me lieten zien hoe je de koran ook anders kan lezen, zonder ontrouw te worden aan wat er staat.
Kijk, bij mij kwam dat goed aan omdat ik zelf gelovig ben – ik ga naar een kerk die heel bewust terugzoekt naar de wortels van het christendom, en uitkomt bij het jodendom – en het zal veel moslims niet verbazen hoeveel overeenkomsten er zijn met de islam. Voor mij is dat geloof heel goed te verenigen met socialisme en feminisme, en zo zie ik dat ook bij veel van de moslims die ik ken. En zeker: je hebt ook hele conservatieve en heel traditionele, zoals je dat bij alle godsdiensten hebt. Toen ik met mijn Palestijnse man trouwde, Ahmed Marcouch heeft ons getrouwd, hebben we besloten dat we elk onze eigen religie zouden houden. Het is tussen ons nooit een moeilijk punt geweest. We verschillen in veel dingen van elkaar, maar wat voor ons geloof betekent, dat is bijna hetzelfde al zijn de gewoontes erbij verschillend. Ik vind het dan ook zwaar beledigend als iemand tegen mij durft te zeggen dat ik niet meer feministisch zou zijn, omdat ik met een islamitische man ben getrouwd, en veel moslim vrienden heb (met of zonder hoofddoek), en ik vind het vooral ontzettend dom.
Maar helaas, het heerst alom, en dagelijks krijg ik mensen die op mijn weblog willen reageren die me even uit willen leggen hoe het echt zit met de islam. Ik heb daar niet erg veel geduld meer voor, en dat is zacht uitgedrukt.
Dit is mijn diepste wens: dat mensen de moeite zouden nemen om eerst eens echt kennis te maken voordat ze oordelen. Negentig procent van wat er beweerd wordt kan zo naar de prullenmand. Dan zijn er nog genoeg echte problemen over om aan te werken. De hoofddoek hoort daar niet bij.
.
Die waren over het algemeen niet alleen een beetje conservatief, maar schreven vrouwen voor dat ze meer kinderen moesten krijgen, waren tegen voorbehoedmiddelen, tegen legalisering van abortus (er zijn heel wat vrouwen gestorven door illegale abortussen of breinaalden) vonden dat de armen niet in opstand mochten komen – kortom, ongeveer alles waar wij tegen vochten.
De kerken zijn nog steeds conservatief, de officiele lijn van het Vaticaan in bovengenoemde zaken is nog geen millimeter opgeschoven. Ook zijn hebben zeer veel Protestants Christelijken nog steeds zeer veel moeite met homofilie en abortus, kijk maar naar de worsteling die de ChristenUnie daarmee heeft in dit kabinet en de opstelling van Christelijke scholen ten opzichte van homoseksuele leerkrachten. Dat de dagelijkse praktijk is Nederland vrijzinniger is dan de echte leer. Doet hier niets aan af. Ik heb dan ook niet de illusie dat de Islam een gunstige uitzondering is deze regel. De oorzaak is ook duidelijk, wanneer je vasthoudt aan een eeuwenoude tekst als goddelijke openbaring werk je per definitie vooruitgang tegen. En dat hebben alle geloven gemeen.
.Het was dan ook voor velen een verrassing toen bleek dat de migranten voornamelijk links stemden.
Dat is helemaal geen verrassing want de meeste mensen stemmen met hun portemonnee. Als je aan de onderkant van de samenleving zit en afhankelijk bent van een uitkering dan stem je op partijen die deze rechten zo min mogelijk aan zullen tasten.
Speelt mee dat in Nederland alle partijen die expliciet christelijk zijn politiek gezien aan de rechterkant staan.
Dat is dus juist geen verrassing voor mij als je ziet wat de feiten zijn. Trouwens de ChristenUnie een uitzondering want deze partij is alleen op het moreel/ethische vlak rechts te noemen en zeker niet op het sociale vlak. Het CDA is geen christelijke partij maar een midden partij voor de ‘seculiere’ gelovigen. De mensen die alleen met Kerstmis nog een kerk bezoeken.
Komt dit nog bij: veel van de nieuwe migranten komen uit streken met een heel traditionele achtergrond, met ideeën over man-vrouw verhoudingen waar we hier – met veel moeite – afstand van hebben genomen. De eerste generatie migranten uit Turkije en Marokko maakten zelf vaak nauwelijks onderscheid tussen wat traditie is en wat geloof, en bijvoorbeeld zelf vaak dachten dat gearrangeerde huwelijken horen van de islam, en dat heeft die koudwatervrees tegen geloof en de islam in het bijzonder niet erg geholpen.
Precies!! En dat doen ze nog steeds niet. En hun kinderen moeten een spagaat maken tussen dit conservatisme en de Nederlandse vrijheid, zie daar het integratieprobleem in een notedop. Het is niet vreemd dat Marokkaanse jochies met conservatieve ouders, een moeder die met lange broek, hoofddoek en lange jas loopt en die meisjes in minirokjes zien het allemaal niet meer kunnen volgen en losslaan. De ouders moet je maar afschrijven en eventueel met behoud van uitkering laten terugkeren naar hun vaderland de jeugd moet je met goed onderwijs een kans geven, die ze vervolgens wel moeten pakken.
Ik vind het nogal teleurstellend dat ook sommige vooraanstaande linkse politici, die het voorbeeld zouden moeten geven, niet een beetje voorbij dat oude beeld kunnen kijken.
Wie dan? Volgens mij kijkt Femke heus wel voorbij dat beeld, Hamer en Pecthold ook wel. Kant heeft het er duidelijk moeilijk mee. Want hoe hou je de Polen en Roemenen weg zonder de ‘oude’ moslimimmigranten daarin mee te nemen. Feit is dat de oudere generatie migranten, die het beeld bepalen in de oude wijken ervoor zorgen dat de autochtone bevolking zich niet meer thuis voelt. Met een hoofddoekjesbelasting verwoord Wilders precies wat die mensen voelen, ze willen het oude straatbeeld terug zoals dat in de jaren 60, 70 en begin 80 gewoon was.
Het probleem van links is hoe bindt je de kansarme autochtone kiezer en de oudere immigrant? Integratie helpt daar niet meer, alleen de tijd kan dit oplossen vrees ik. De energie moet gaan naar de jonge generatie en die ontspoort massaal. Dat is zorgwekkend en geeft Wilders elke dag meer munitie.
Op de rest van je betoog ga ik niet in. Wanneer je de wereld niet groter maakt dan je eigen ervaringen, en vrienden en daarop je meningen baseert, dan lijkt de echte wereld wreed en dom. Dat is niet zo!
De wereld is groter dan Amsterdam en Gaza. Geloof wordt beleden in Mekka en Rome door miljoenen! De problemen liggen in de arme buurten in de grote steden wereldwijd. Maar kruip gerust in je schulp en kijk verongelijkt de wereld in Anja, van mij zul je geen last meer hebben.
Ook al draag ik een hoofddoek.
Yvon schrijft: “En hun kinderen moeten een spagaat maken tussen dit conservatisme en de Nederlandse vrijheid, zie daar het integratieprobleem in een notedop.”
Welke Nederlandse vrijheid bedoel je, Yvon? Is die Nederlandse vrijheid zo langzamerhand niet een illusie gebleken? En is jouw betoog daar geen voorbeeld van?
“Ook al draag ik een hoofddoek.”
Nou snap ik er helemaal niets meer van. Of is dit bij wijze van spreken?
Beste Yvon,
Anja zal zelfs wel reageren op jou stuk ,maar het moet mij toch van het hart. “Ook al draag ik een hoofddoek.” Jou woorden onderaan het stukje dat je hebt geschreven. Nog Anja, nog ik en ik denk vele lezers met mij, zal het worst wezen of je wel of geen hoofddoek draagt. En het zal je vast verbazen dat haar wereld groter is dan haar eigen ervaringen en vrienden. Waren er maar meer die durven zoals zij om naast de migranten dochters/ moslima’s te gaat staan en solidair is met onze, vaak dubbele emancipatiestrijd, zoals zij al eerder schreef.
“Komt dit nog bij: veel van de nieuwe migranten komen uit streken met een heel traditionele achtergrond, met ideeën over man-vrouw verhoudingen waar we hier – met veel moeite – afstand van hebben genomen. De eerste generatie migranten uit Turkije en Marokko maakten zelf vaak nauwelijks onderscheid tussen wat traditie is en wat geloof, en bijvoorbeeld zelf vaak dachten dat gearrangeerde huwelijken horen van de islam, en dat heeft die koudwatervrees tegen geloof en de islam in het bijzonder niet erg geholpen.
Precies!! En dat doen ze nog steeds niet.”
Deze laastste zin kan je naar mijn mening toch echt niet stafen, of je hebt je ogen dicht!
“En hun kinderen moeten een spagaat maken tussen dit conservatisme en de Nederlandse vrijheid, zie daar het integratieprobleem in een notedop. Het is niet vreemd dat Marokkaanse jochies met conservatieve ouders, een moeder die met lange broek, hoofddoek en lange jas loopt en die meisjes in minirokjes zien het allemaal niet meer kunnen volgen en losslaan. De ouders moet je maar afschrijven en eventueel met behoud van uitkering laten terugkeren naar hun vaderland de jeugd moet je met goed onderwijs een kans geven, die ze vervolgens wel moeten pakken.”
En bovenstaande baseer je toch zeker ook niet op eigen ervaring of uit nabije vriendenkring? Het zal hier en daar vast nog wel gebeuren, maar in mijn eigen familie- en vriendenkring komt dit toch echt niet meer voor. Zo zijn er vele voorbeelden van analfabeten ouders die kinderen hebben met die op het gebied van onderwijs en emancipatie een gigantiche inhaalslag hebben gemaakt. En zij zijn op hun beurt weer trots op hun ouders, die via buurtverenigingen, moskeeen,etc op latere leeftijd nog leren lezen en schrijven. Voor Anja en deze meeste lezers van dit weblog hoef ik dit niet op te schrijven, die maken hier deel vanuit of gaan met deze mensen om.
Het raakt mij, dat jij vindt dat we deze ouders maar af moeten schrijven.De meeste hebben gewoon keihard gewerkt en eind jaren 60, begin jaren 70 ,was het niet belangrijk of zij wel konden lezen en schrijven, dat was in de fabrieken niet nodig! Het was juist wel handig voor sommige werkgevers, hoe dommer, hoe minder rechten er werden opgeeisd. Pas na de automatiseringen kwamen vele migranten in uitkeringen terecht, i.p.v. ze om te scholen of uberhaupt scholing aan te bieden.
“De problemen liggen in de arme buurten in de grote steden wereldwijd.” Niemand die dit ontkent en Anja al helemaal niet! Het zou ook fijn zijn als het debat over die inhoud gaat i.p.v het wel of niet dragen van een hoofddoek. En dat vele met mij teleurgesteld zijn in de uitspraken van Femke Halsema is al genoeg aanbod gekomen!
Vriendelijke groet,
Amal
Gisteren kwam bij P&W naar voren dat Jan Marijnissen het eens is met Femke. Consequent redeneren en geheel in lijn met het verleden.
Onder een hoofddoek kan een helder slim brein aanwezig zijn. Dat kan inderdaad een misverstand zijn dat heerst bij autochtonen; onder een hoofddoekje zit dommigheid.
Praat eens met een jonge vrouw met hoofddoek bij bushalte, kassa of voor het voet- gangerslicht en je zult in veel gevallen merken dat ze spontaan en adequaat reageren.
(4) Eens waarover, Frank. Er zijn veel dingen waarover ik het met Femke eens ben, en met Marijnissen trouwens, en over andere dingen niet. Dus wat zei je nou eigenlijk?
Als ik een moslima met zacht ‘g’ hoor of een donkere vrouw die grnnngse klinkers inslikt of met een ander steekaccent dan weet ik zeker dat deze vrouwen helemaal bij dit land of streek horen.
Die verbleekte limbo beledigt deze vrouwen.
@6 Het recht verdedigen de hoofddoek in vrijheid te mogen dragen, maar persoonlijk liever de hoofddoek af ziet. Jij was het een met mw. Bennema die Femke met soortgelijke mening in de islambasherhoek dreef.
Ook ik zie het liever niet, maar het heeft me niet tegengehouden om in mijn kleine bedrijf toch al een paar moslima’s met hoofddoek een stage te hebben laten volbrengen. Ik zie mezelf ook niet als islambasher, maar wel religiekritisch.
Yvon: “Wanneer je vasthoudt aan een eeuwenoude tekst als goddelijke openbaring werk je per definitie vooruitgang tegen. En dat hebben alle geloven gemeen.” Anja weerspreekt dat door te refereren aan islamitische feministische geleerden die de Koran anders lezen. Ik deed dat hier. (Anja, waarom zoek ik het in Egypte “te ver van huis” en jij in Gaza niet?)
Nogmaals Yvon: “En hun kinderen moeten een spagaat maken tussen dit conservatisme en de Nederlandse vrijheid”
De historicus James Kennedy zegt in een interview in Trouw, 17 juni 2005 dat in Nederland een liberale, seculiere en blanke meerderheidscultuur ontstaan is. Tolerantie is een ideologie geworden, volgens Kennedy, waarin die meerderheid bepaalt wat tolerantie inhoudt. Godsdienstvrijheid wordt nog wel beleden, maar “godsdienst krijgt een intolerante naam en moet bewijzen dat zij niet bekrompen, intolerant en rigide is.”
Variërend op Kennedy meen ik dat die meerderheidscultuur ook bepaald wat vrijheid inhoudt, vrijheid in Nederland is, na het verdwijnen van de verzuiling, ook een ideologie is geworden. Als antroposoof heb ik in toenemende mate niet meer de zelfde vrijheid als de meerderheid (van links tot rechts), die er van uitgaat dat de wereld die wij waarnemen slechts vanuit de materie te verklaren is. Antroposofen moeten zich bewijzen in termen die door de seculiere meerderheidscultuur bepaald worden.
Groet,
Goed verhaal Anja, helder door de persoonlijke touch.
Ik reageer vooral op je eerste alinea’s, waarin je zegt dat het vooral de ervaring van de jaren vijftig en zestig van de 20e eeuw zijn die het misverstand over geloof en conservatisme voeden.
Er is inmiddels een behoorlijk doordachte en subtiele verklaring bijgekomen, die misschien een uitweg wijst door de rol van de wereldreligies te actualiseren en er een herwaardering mee op gang te brengen. Misschien heb je, nu je boek af is, tijd er even naar te kijken. Het gaat om de passage “The Conveyor Belt” uit een online boekbespreking (het stuk dat ik bedoel staat ongeveer eenderde voor het einde). Volgens mij biedt het openingen om de misverstanden op te helderen en stappen voorwaarts te zetten, door modern en seculier uit elkaar te halen en niet langer, ten onrechte, te vermengen.
Ben benieuwd wat je ervan denkt (het zijn overigens tamelijk voorlopige stellingen waarover nog meer nagedacht moet worden, maar het gaat om het idee).
(8) Schattig nieuw eufemisme, ‘religiekritisch’, Frank. En echt ge-wel-dig van je dat je desondanks toch een paar meiden met hoodddoek stage liet lopen. Ge-wel-dig!
(9) Bert, jij haalde toen een voorbeeld uit Egypte aan, terwijl het ging over het samengaan van democratie en islam hier. Ik vond dat je het beter dichterbij huis kon zoeken, want waar het ons over gaat is of of hier in Nederland islam en democratie samen kunnen gaan en dat is volgens mij allang bewezen.
Dat ik voor mijn verhaal Gaza er bij haal is in dit geval omdat mijn persoonlijke houding onder andere gevormd is door daar 15 jaar intensief te zijn geweest, en dat die ervaring mijn blik op wat er hier speelt met moslims heeft gekleurd.
Is dus een kwestie van appels en peren, wat mij betreft maar verder niet zo belangrijk.
(10) Ik zal eens naar die boekbespreking kijken, Johan. Nu denk ik dat het in Nederland al heel veel zou helpen als mensen zich bewust werden van waar hun oordelen over alles wat met godsdienst te maken heeft vandaan komen. Ik had pas weer een discussie met iemand die allergisch is voor kerk, en dus ook de neiging had om de islam een beetje eng te vinden, maar dat was als je zijn verhalen hoorde over vroeger ook geen wonder. Ik heb daar veel minder last van want ik ben volstrekt onreligieus opgevoed, en ben later op eigen houtje de kerk weer ingestapt. Het zou helpen als mensen zich gewoon de vraag eens stelden of hun negatieve ervaringen met de kerk wel ‘een op een’ over te dragen zijn op de moslims. Je kunt gewoon constateren, door mensen in de praktijk te leren kennen, dat het kennelijk heel goed mogelijk is om politiek progressief te zijn en gelovig. Voor mij is dat geen baanbrekende ontdekking, want tenslotte zie ik mijzelf ook zo. En er zijn in de SP wel meer mensen die wel eens naar de kerk gaan. Toen we bij de vorige ronde in de Eerste Kamer met vier mensen moesten kiezen wie de eed (met God) en wie de belofte (zonder God) uit zouden spreken was de stand twee zonder en twee met.
Klopt, en zo hebben we binnen GroenLinks nog altijd de Linker Wang http://www.linkerwang.nl/ die best interessante dingen doen, maar binnen de partij toch een wat marginale positie worden toebedacht. Overigens is in mijn post onder 10 de link helaas weggevallen, daarom opnieuw: http://www.integralworld.net/schaveling.html