Ik heb tijdens de oorlog tegen Gaza vaak de vraag moeten beantwoorden wat er toch aan de hand was met de SP. Waar waren ze? Wat was er aan de hand met Harry van Bommel met zijn bevreemdende uitspraak dat Hamas desnoods met economische sancties gedwongen zou moeten worden om een wapenstilstand te sluiten? Betekende dat dat de SP nu een afgezwakte positie in aan het nemen was tegenover de Palestina/Israël kwestie? Ik kon er geen antwoord op geven. Wat voor mij wèl duidelijk was, is dat de SP heel erg tekort schoot, en ik zegde mijn lidmaatschap op. (Zie hier en hier)
(Met correcties, 16 okt 2014, en 7 jan 2015)
Kortgeleden viel het septembernummer van de Tribune in mijn bus, het partijblad van de SP. Misschien dat de administratie de opzegging van mijn lidmaatschap nog niet had verwerkt. Misschien dat er iemand had bedacht dat ik me wel voor zou interesseren voor een uitgebreid interview met Harry van Bommel, de woordvoerder buitenland van de SP, onder de kop ‘Als de bezetting niet wordt opgeheven, komt er nooit vrede.’ Mijn opzegging wordt in de aanhef nog genoemd. Ik kan het dus ook lezen als een antwoord op de verwijten die ik de SP maakte. Het was natuurlijk nog aardiger geweest wanneer De Tribune mij ook gevraagd had naar mijn mening over de zaak Israël/Palestina, maar aangezien dat niet is gebeurd, dan maar hier mijn verhaal. Misschien hebben de kritische afdelingen er nog wat aan.
Het leek me een goed idee Van Bommel in vier pagina’s Tribune zijn mening rustig uiteen kon zetten, nu eens niet overvallen door verslaggevers die in de waan van de dag alles willen meenemen in soundbites van anderhalve minuut. Ik heb wel even gehoopt dat ik gerustgesteld zou worden, dat die malle opmerking van Harry een misser was, en dat ik in dat stuk mijn oude SP weer zou herkennen. Helaas. Mijn mening dat de SP ernstig tekort schiet is na lezing van De Tribune opnieuw bevestigd, en ik denk dat het artikel ook de partijleden in de meer kritische afdelingen erg weinig te bieden heeft.
Ik zal dat illustreren aan de hand van een paar punten uit het stuk. (Hier is dat artikel in te zien) En het dan vooral hebben over alles wat er niet in staat. Van Bommel stelt dat de SP niet veranderd is van standpunt sinds de SP nota van 2007, waar ik de mede-auteur van was. (zie hier) Dat zie ik echt anders, nog afgezien van het feit dat die nota is geschreven vóór de grote aanvallen op Gaza, zeven jaar geleden, en er in die zeven jaar voldoende is gebeurd om de zaken te herformuleren en te actualiseren. Overal ter wereld wordt de kritiek op Israël luider – er zijn nog nooit zoveel mensen de straat op gegaan – maar niet in de vaderlandse media en ook niet in de vaderlandse politiek. Zelfs niet bij de SP.
Waar de aanval op Gaza over ging
Om te beginnen: de aanval van Israël op Gaza ‘was een reactie op de ontvoering van drie Joodse tieners en op beschietingen vanuit de Gazastrook’ lezen we. Daar gaan we weer. Dit is wat de Israëlische woordvoerders ons voortdurend willen laten geloven, en wat zo vaak door de Nederlandse media wordt overgenomen, maar wat ik niet zou verwachten komend uit de mond van een SP-woordvoerder: de Palestijnen doen iets ergs, en Israël ‘reageert’, met andere woorden, verdedigt zich. Alleen al uit het feit dat er om de paar jaar een aanval op Gaza wordt gedaan – 2006, 2008, 2012 en 2014, zou je op kunnen maken dat het gaat om een planmatige verwoesting van Gaza, en welke aanleiding daarvoor wordt gebruikt is niet zo relevant: soms iets dat werkelijk is gebeurd – zoals de moord op die jongens, soms geprovoceerd – raketbeschietingen als er weer Palestijnen zijn vermoord. Iedereen die de werkelijke feiten volgt kan inmiddels weten dat Hamas zich in de afgelopen jaren steeds opnieuw heeft gehouden aan een afgesproken wapenstilstand, maar dat die vrijwel elke keer door Israël werden geschonden. (Zie oa Noam Chomsky, hier) Iedereen kan weten dat Israël regelmatig doorging met het afschieten van Palestijnse leiders – zogenoemde ‘targeted killings’, en dat de afspraken die bij elke wapenstilstand werden gemaakt geen enkele keer door Israël werden gerespecteerd. Enige keren werd beloofd dat de blokkade zou worden verlicht – en dat is niet gebeurd. Waaruit meteen duidelijk wordt dat de Palestijnen ook nergens op hoeven te rekenen als ze géén raketten afschieten.
Dat de moord op die drie jonge kolonisten een smoes was om de volgende aanval op Gaza in te zetten blijkt bovendien uit de feiten die sindsdien boven tafel zijn gekomen. Het was al heel snel duidelijk dat de jonge mannen meteen dood waren, maar Israël hield dat geheim, en zette een ‘reddingsoperatie’ in, lees razzia’s waarbij ruim vierhonderd mensen, voornamelijk Hamasleden, op de Westoever werden opgepakt, zes mensen werden gedood, huisraad en kantoren vernield. Op 7 juli werden in Gaza vijf Hamasleden gedood. Waarna Hamas de eerste raket afschoot sinds anderhalf jaar (hier“>hier). Harry van Bommel erkent dat dat ‘collectieve straf’ was en heeft daarover kritiek geuit, maar wenst niet te zien dat het niet gaat om een incident, maar om een systematische vorm van onderwerping, met name van gericht op Hamas, hoewel allang duidelijk was dat de daders van de moorden, afkomstig van een dissidente splinter, in het geheel geen band hadden met de Hamasleiding. En uiteraard had Gaza er al helemaal niets mee te maken.
De werkelijke vraag is dus waarom Israël dit moment koos om een nieuwe aanval op Gaza in te zetten, en daar zijn twee antwoorden op:
1. Dat Israël zich ergerde aan de geslaagde pogingen van de PA van de Westoever en Hamas van Gaza om een eenheidsregering te vormen. Waarmee meteen ook duidelijk wordt dat Israël nooit werkelijk vrede wil, want juist het feit dat Hamas bereid is, met de PA mee, om te onderhandelen laat zien dat Israël wel degelijk een gesprekspartner heeft aan de Palestijnse kant. Inclusief Hamas. De razzia’s op de Westoever en de aanval op Gaza zijn dus te zien als een poging om PA en Hamas weer uit elkaar te krijgen – overigens niet geslaagd.
2. Daarnaast mag het intussen duidelijk zijn dat het de strategie van Israël is om de in de Gazastrook opgesloten bevolking – 1.8 miljoen mensen – in een permanente staat van kunstmatige armoede en afhankelijkheid te houden. Steeds opnieuw wordt de infrastructuur van Gaza vernield, vandaar de verwoesting van de enige functionerende elektriciteitscentrale plus een hele reeks van werkplaatsen en fabriekjes. Niemand kan nog met droge ogen beweren dat Israël probeert om burgers te ontzien, en niemand kan nog geloven dat het gaat om de uitschakeling van tunnels of het vinden van raketten, dan blaas je geen snoepfabriek op en schiet je geen kamelen door de kop. Terwijl de schade van de vorige aanvallen nog in het geheel niet was hersteld, kwam daar de grootste verwoesting tot op heden overheen, die – Van Bommel vermeldt het, maar trekt er geen conclusies uit – twintig jaar zal duren om te herstellen.
Met die drie dode jongens waarvan de daders al bekend waren heeft dat uiteraard niets van doen. En dit is kenmerkend voor het gebrek aan visie en analyse van wat er werkelijk gaande is, die het verhaal van Van Bommel kenmerken. Dat verhaal blijft steken in deelverwijten, tja, disproportioneel geweld, en collectieve straffen, nee, dat is niet mooi.
De ‘twee-staats oplossing’.
Tweede voorbeeld. Volgens Harry van Bommel houdt de SP nog steeds vast aan de twee-staats oplossing. Dat is bepaald niet wat er in de nota van 2007 staat. En het is wel degelijk een stap terug.
In de eerste plaats is het niet aan ons om te beslissen wat de juiste oplossing is, een of twee staten. Het gaat tenslotte om zelfbeschikking, ook van de Palestijnen. We kunnen er discussies over houden wat er mogelijk is, en wat ons te doen staat om ook het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen een kans te geven, maar de uiteindelijke beslissing is niet aan de Socialistische Partij van Nederland.
In de tweede plaats mag het intussen toch wel duidelijk zijn dat een werkelijke leefbare en soevereine Palestijnse staat naast die van Israël een gepasseerd station is. In 1967 was dat nog een mogelijkheid geweest, toen Israël de Westoever en Gaza op respectievelijk Jordanië en Egypte veroverde, en de beslissing wat met de gebieden te doen nog genomen moest worden. Israël besloot over te gaan tot bezetting, en tot het bouwen van zoveel mogelijk feiten op de grond – nederzettingen – om zo min mogelijk land over te houden waar eventueel nog over onderhandeld kon gaan worden. Die landroof gaat tot op de dag van heden door en niemand gelooft meer dat de steden alleen voor joden die op Palestijns land zijn gebouwd daar maar ‘tijdelijk’ zijn.
Van Bommel heeft het tussen de regels door over ‘de hervatting van het vredesproces’. Het is politiek gezien erg naïef om nog iets te verwachten van een ‘vredesproces’ dat tot twee staten zou moeten leiden. Het is duidelijk dat het bij onderhandelingen zou gaan tussen de ene partij die al een staat heeft, Israël, die dus geen enkele motivatie heeft om te onderhandelen over een Palestijnse staat. Integendeel, dat Israël nog steeds weigert om de grenzen van de staat vast te stellen wijst er op dat ze van plan zijn om die zo ver mogelijk op te rekken. De andere partij, de Palestijnen, hebben geen staat en moet vechten om nog wat land over te houden van de ca. 10% die je met enige moeite nog Palestijns zou kunnen noemen. Ze hebben geen enkele macht – en niets wat ze als ‘concessie’ nog in zouden kunnen leveren. De VS en de EU staan achter Israël. Iedereen is al weer vergeten dat de Palestijnen bij name van Arafat een geweldige historische concessie hebben gedaan door aan te bieden het gewapend verzet op te geven, driekwart van historisch Palestina aan Israël over te laten, op voorwaarde dat er een Palestijnse staat zou komen op de overgebleven kwart van het gebied – waarna Israël de toezegging in zijn zak stak, Arafat geen standbeeld gaf maar hem als irrelevant terzijde schoof en verder ging met die kwart gestadig kleiner te maken.
Feitelijk, zegt journalist Gideon Levy, is er al sprake van één binationale staat, wanneer je onder ogen ziet dat er zes miljoen joden en vijf miljoen Palestijnen (zowel de Palestijnen binnen Israël als die op de Westoever) leven onder Israëlische heerschappij. Israël heeft nog steeds de gebieden waar het over heerst niet formeel geannexeerd. De reden is dat het dan verplicht zou zijn alle onderdanen die er bij komen ook burgerrechten te geven, en dat is in strijd met het idee dat een joodse staat maar een kleine minderheid aan niet-joden kan tolereren. De tijd waarin de bezetting van de Westoever nog opgeheven had kunnen worden is al lang verstreken. Zo leven de jood in Tel Aviv en de Palestijn in Hebron onder dezelfde regering, met dit verschil dat die regering tegenover de jood redelijk democratisch is en tegenover de Palestijn dictatoriaal. Maar de regering in Jeruzalem heerst over het lot van beide. Waar het volgens Levy niet langer over gaat is de vraag twee staten of één staat, maar de vraag naar het karakter van die ene staat – wordt dat een binationale democratie of een binationale apartheidsstaat? (Voor Levy: hier)
Elke discussie over twee staten, zegt Levy, is alleen een manier om de tijd te rekken, terwijl de bezetting zich verder ingraaft. Met meer dan een half miljoen kolonisten en nul vertrouwen is die twee statenoplossing een verloren zaak. Van een vredesproces is al vele jaren geen sprake, het is overduidelijk een manier om gestadig door te gaan met de landroof: zo veel mogelijk land voor Israël met zo min mogelijk Arabieren er op.
De bezetting
De kop boven het artikel luidt: ‘Als de bezetting niet wordt opgeheven, komt er nooit vrede’. Maar die bezetting gaat niet opgeheven worden, want Israël wil geen vrede. Ik ben niet de enige die dat constateert. Lees mijn boek: ‘Oorlog als er vrede dreigt’, en zie hier. En zelfs als het mogelijk zou zijn om genoeg druk op Israël uit te oefenen om de bezetting op te heffen, is er nog geen ‘vrede’. Al zou het voor een deel van de Palestijnen uiteraard schelen. Hierom:
Wanneer we Palestijnen zien als één volk met recht op zelfbeschikking, dan hebben we het over een volk dat door de heerschappij van Israël in delen is opgesplitst. We hebben het niet alleen over de ca. vier en een half miljoen Palestijnen op de Westoever en in Gaza, we hebben het ook over de Palestijnen en hun nazaten die vluchtelingen zijn geworden buiten de grenzen van Israël en in de diaspora leven, zo’n drie miljoen, soms nog steeds in vluchtelingenkampen in omringende landen, soms opgenomen in westerse landen. En dan zijn er nog ruim een miljoen Palestijnen die leven in Israël zelf, als tweederangsburgers. Hun discriminatie is wettelijk vastgelegd, want Israël is een zionistische staat. Wat wil zeggen: de staat van alle joden ter wereld. Niet-joden mogen er alleen wonen als ze een minderheid blijven en genoegen nemen met aanzienlijk minder burgerrechten dan de joden, zowel in de praktijk als in de wetgeving. Israël, dat er prat op gaat de enige democratie in het Midden Oosten te zijn, is alleen een democratie voor joden.
Zou Israël werkelijk vrede willen en recht willen doen aan het gehele Palestijnse volk, dan zou er een staat moeten ontstaan die voldoet aan de democratische normen die we in Europa heel gewoon vinden. Dat wil zeggen dat de regering en parlement zorgen voor gelijke burgerrechten voor alle er wonende mensen, ongeacht etniciteit of geloof, zoals dat in westerse grondwetten wordt gegarandeerd. Dat Israël nog steeds geen grondwet heeft is dan ook niet toevallig.
Dat zou betekenen dat er eindelijk serieus een einde zou worden gemaakt aan een koloniale ideologie die nog stamt uit de negentiende eeuw, waarbij één volk het recht krijgt om te heersen over een ander volk, binnen de grenzen van één staat. In de reactie van Harry van Bommel komt het woord zionisme niet voor. Dat lijkt mij niet toevallig, want daarmee kom je aan een heet hangijzer dat hij naar mijn inschatting liever vermijdt. En je zou het moeten hebben over de constatering dat geen enkele van de nu bestaande problemen voor de Palestijnen opgelost kunnen worden zolang Israël nog vasthoudt aan die ouderwetse, koloniale en etno-nationalistische ideologie die we nergens in de westerse wereld nog accepteren. Zolang Israël vasthoudt, met andere woorden, aan het idee dat de staat per definitie een joodse staat moet blijven, kan het niet anders dan dat de niet-joden binnen Israël (inclusief de niet-joodse vluchtelingen, en de buitenlandse werkers) structureel worden achtergesteld – het racisme rijst inmiddels de pan uit – en kan het nooit voldoen aan de al zo vaak aangenomen VN resoluties die de vluchtelingen in de diaspora recht op terugkeer toekennen. Ook kunnen de bezette gebieden niet officieel geannexeerd worden, want dat zou miljoenen niet-joden extra betekenen die gelijke burgerrechten zouden moeten krijgen. Terwijl de bezette gebieden ook niet kunnen worden vrijgegeven, gezien de al geschapen nederzettingen en gezien de gegroeide macht van ultra-rechts en de vertegenwoordiging van de kolonisten in het parlement en het leger. Vandaar de strategie van Israël: zo lang mogelijk handhaven van de status quo, en intussen zoveel mogelijk land onteigenen. Zonder enorme druk van buitenaf gaat dit proces gewoon door tot de Palestijnen op zo klein mogelijk terrein bijeen zijn gedreven, van elkaar gescheiden in geïsoleerde en volstrekt afhankelijke gebieden. Dan wel proberen om opnieuw te vluchten.
De nota die Van Bommel en ik schreven namens de SP stamt van 2007. Dus vóór de reeks door Israël gevoerde oorlogen tegen Gaza. Intussen is ook de nederzettingenbouw op de Westoever immens uitgebreid, gaat de oprukkende ‘verjoodsing’ van Palestijns Oost-Jeruzalem door. Daar komt de steeds benardere positie van de Palestijnen binnen Israel ook nog bij. Het wordt tijd om niet langer te ontkennen dat de aanvallen op Gaza niet alleen een ‘collectieve straf’ zijn, maar deel van een structureel plan om Gaza te vernietigen. Bij geen van de grote aanvallen kon Israël waarmaken dat het een legitiem militair doel betrof. Ik schreef daar dus al over in ‘Oorlog als er vrede dreigt’, en de situatie is in wezen niet veranderd, wel verergerd. Israël is stelselmatig bezig om elke mogelijke autonomie die Gaza binnen de ommuurde enclave zou kunnen ontwikkelen om zeep te helpen. Het valt op geen enkele manier meer te ontkennen dat Israël niet zozeer uit is op het bestrijden van de raketten, of de tunnels, of Hamas – geen van deze doelen is bij al die aanvallen bereikt – maar op de destructie van elke mogelijkheid voor de bevolking van Gaza om in eigen levensonderhoud te voorzien. In dat licht valt de al eerder gepleegde verwoesting van de net afgebouwde vliegveld, plus het begin van een door Nederland gefinancierde haven te zien, maar ook de destructie van de elektriciteitsvoorziening, de waterleiding, de door de zogenaamde ingestelde bufferzone onttrokken land voor veeteelt en landbouw, en de vernietiging van volstrekt onmilitaire werkplaatsen en fabrieken – de vraag van een boer bij zijn dode koeien was of Israël dacht dat die lid waren van Hamas.
En dan over Hamas. Van Bommel heeft het er alleen maar over dat Hamas geen doelwit van burgers mag maken, wat klopt volgens het internationaal recht, maar heeft het er niet over wat Gaza wel kan doen om zichzelf te verdedigen tegen de invallen en de belegering. Zij hebben anders dan Israël geen precisiewapens waarmee ze militaire doelen kunnen bestoken, want dat zouden ze volgens het internationale recht mogen. Hij heeft het er niet over dat Hamas tijdens de oorlog enorm aan sympathie heeft gewonnen omdat ze als verzetsbeweging hard en effectief hebben teruggevochten toen de Israëlische grondtroepen Gaza binnenvielen – dat recht hadden ze zeker. Hij heeft het er ook niet over dat Hamas niet alleen een verzetsgroep is maar ook de overheid van Gaza, met enorme economische moeilijkheden, onder andere omdat Egypte als halve bondgenoot is weggevallen en geen westerse staat het aandurft om direct met de ‘terreurgroep’ in contact te gaan. Des te absurder dus dat Van Bommel vond dat er wel economische sancties tegen Hamas mochten worden genomen. Ik weet zelf als de beste dat Hamas veel kritiek krijgt vanuit de bevolking zelf, maar ik weet ook dat Hamas in de afgelopen jaren erg is veranderd en sinds ze besloten een eenheidsregering met de PA te vormen bereid zijn om te onderhandelen (ik ben niet de enige die dat constateert, zie hier en Chomsky, hier). We doen niet alleen hen, maar ook de gehele bevolking van Gaza die hen eens geheel legaal hebben verkozen onrecht aan door hen alleen maar – zoals Israël en de VS van ons willen – af te doen als raketten afschietende terroristen.
Wat er niet in staat
Mijn kritiek op het stuk in De Tribune gaat dus niet alleen over wat er staat, maar vooral over wat er niet staat. Zorgvuldig worden alle hete hangijzers vermeden, beladen woorden als ‘etnische zuivering’, onmogelijk te vermijden wanneer je onder ogen durft te zien welk proces Israël consequent doorvoert, komen er niet in voor. Over de apartheid die door Israël is ingesteld heeft hij het niet. Er is geen visie op de onderliggende ideologie die elke werkelijke oplossing onmogelijk maakt en van het woord ‘vredesproces’ een lachertje maken. In het Russell Tribunaal is uitgebreid en goed gedocumenteerd welke oorlogsmisdaden er ook bij de laatste aanval zijn gepleegd. (zie hier) Ook daar heeft Van Bommel het niet over. Wie beweert dat het optreden van Israël ‘disproportioneel’ is impliceert dat er ook een proportionele aanval op Gaza mogelijk was geweest. Terwijl de werkelijke vraag uiteraard is waarom Israël nog steeds de moordende blokkade van Gaza handhaaft, zonder enig uitzicht op verandering. Dit is mijn belangrijkste kritiek: er spreekt geen enkele steekhoudende en samenhangende visie op wat er werkelijk aan de hand is uit het hele stuk. En dat is wel wat je van een partij als de SP mocht verwachten.
Het erge bij dit alles is dat we getuigen zijn van de definitieve verwoesting van Palestina. Ik ben in Gaza geweest, en heb gezien dat er volledige woonwijken met de grond gelijk zijn gemaakt. Niet eerder heb ik zoveel mensen gesproken in Gaza die weg willen, wetende dat ze waarschijnlijk niet meer terug kunnen komen. En heel goed wetende dat dat precies is wat Israël wil. Dat ze verdwijnen. Maar niemand die kinderen heeft die er al drie oorlogen op hebben zitten wil dat ze een vierde keer aandoen. Zo zijn er al veel Gazanen illegaal via de tunnels verdwenen, waarvan een onbekend aantal, geschat wordt dat het er honderden zijn, onderweg naar Italië zijn verdronken (hier). Gaza gaat kapot, en wij staan erbij en kijken ernaar. (Lees hier)
En zo blijft het Tribune-stuk steken in herhaling van de bekende machteloze mantra’s: ‘beide partijen moeten aangesproken worden op schendingen van internationaal recht’, ‘het associatieverdrag met Israël moet worden opgezegd’ – Van Bommel blijft daar ‘op hameren’ – eerlijke etikettering van producten moet worden afgedwongen, maar de SP sluit zich niet aan bij de BDS beweging – dat zal ook wel te controversieel zijn, ‘verdiep je in welke artikelen uit de bezette gebieden komen’ is nog een advies, en vooruit, hij raadt ons ook aan om Gaza te helpen door geld te storten op het Rode Kruis. Zaken waar niemand zich een buil aan kan vallen, en dat lijkt het belangrijkste doel van dit stuk. Laten zien dat de SP aan de goede kant staat, echt wel, maar de Harry van Bommel die eens dapper genoeg was om als een van de weinige politici te zeggen dat er met Hamas gepraat moest worden is verdwenen achter al jaren herhaalde en kennelijk niet werkende clichés. De SP die eens voorop liep heeft geen politieke analyse van wat het ‘conflict’ tussen Israël en Hamas is gaan heten, en blijft gewoon ritueel doorgaan met af en toe kamervragen stellen waar ze het antwoord al op weten. En de partij blijft héél voorzichtig aan welke demonstratie ze mee willen doen, want er zouden wel radicale mensen bij kunnen zitten met verkeerde leuzen.
Zo is het werkelijke elan in het verzet tegen Israel’s politiek te vinden in de buitenparlementaire acties, waar de SP-top maar heel voorzichtig en mondjesmaat aan mee wil doen. Eens, toen de slogan ‘geen fractie zonder actie’ werkelijk wat voorstelde was dat wel anders. Er was een tijd dat de SP niet passief afwachtte wat anderen gingen doen, maar zelf het voortouw nam. Tussen de Harry van eens die voorop liep bij een demonstratie en ‘intifada nu’ riep (wat niet zo verstandig was overigens want hoeveel mensen wisten er dat dat gewoon verzet betekent en geen gewelddadige jihad) en de Harry van nu die vindt dat je Hamas wel mag dwingen tot een wapenstilstand gaapt een flinke kloof. We kunnen alleen maar vermoeden dat de SP intern heeft besloten om vooral de nek niet te ver uit te steken. Ik wil me voor deze keuze van de partij om de andere kant op te kijken terwijl de massaslachting in Gaza plaatsvond en het een kwestie is van afwachten tot de volgende aanval niet langer hoeven te schamen.