Ik had hem al eerder ontmoet, en gehoord – tijdens de cursus Critical Muslim Theology die ik volgde in Granada, vorig jaar (hier). Santiago Slabodsky, Argentijnse jood, schrijver van Decolonial Judaism. Triumphal Failures of Barbaric Thinking. Een heel inspirerende en controversiële denker (in de positieve zin van het woord) die heel wat heilige huisjes omschopt en bekende vooronderstellingen onderuithaalt, en het dus ook gewend is om weerstanden op te roepen. Speciaal bij andere joden.
Slabodsky is zowel geschoold in rabbijnse studie als in postkoloniaal academisch denken, en het heeft mij best enige moeite gekost voor ik hem echt kon volgen. Zijn boek is erg interessant, maar staat vol postkoloniaal jargon. Maar met zijn bevlogen en humoristische persoonlijkheid erbij is zijn verhaal heel aanstekelijk. Dit is, erg kort door de bocht en in mijn woorden naverteld, zijn verhaal. Daarin staat de dominante, westerse wereld, die zichzelf omschrijft als De Beschaving, centraal, met als tegenvoeters alle volken die als onbeschaafd, als barbaars werden gezien. Joden werden eens gezien als mensen met een ander geloof,en werden pas omstreeks 1492 ‘geracialiseerd’, tot ‘ander’ volk benoemd, als apart ‘ras’, maar ze waren daarbij nooit de enigen. Ook zij hoorden bij de barbaren.
1492, leerde ik tijdens de cursus, is niet alleen een cruciaal jaartal omdat Amerika toen werd ‘ontdekt’ – het is de periode waarin moslims en joden werden verdreven van het Europese land, het christendom als enige geldende godsdienst werd uitgeroepen, en de kolonisatie van andere werelddelen op gang kwam. Het is ook het begin van de ontwikkeling van het kapitalisme, dat met veel geweld gepaard ging, met name ook door de mensenhandel en de slavernij. Pepijn Brandon heeft daarover een boek geschreven dat (in het engels) in augustus in een betaalbare handelseditie zal verschijnen.
Dat kolonialisme en die slavernij gingen dus gepaard met een ideologie waarin joden, moslims, Afrikanen, gezien werden als inferieure volken, als barbaren die geen werkelijke beschaving kenden, en die onder het mom van ‘hen moet beschaving bijgebracht worden’ mochten worden onderworpen, uitgebuit, mishandeld en gedood. Terwijl voor 1492 joden die overgingen tot het christendom als volledige christenen werden geaccepteerd, bleven bekeerde joden daarna altijd verdacht, altijd ‘anders’. Het begin van het antisemitisme.
Er zou geen verovering van de Amerika’s hebben kunnen plaatsvinden zonder de roof van de bezittingen van de verdreven joden en moslims. Er zou geen ‘christelijk Europa’ en geen ‘industriële revolutie’ opgebouwd hebben kunnen worden, zonder de rijkdommen die in de Amerika’s weggehaald werden. Het Europa zoals we dat kennen, had niet tot een grootmacht uit kunnen groeien de slavernij van Afrikaanse volken. Er zou geen verovering van het Midden Oosten plaats hebben kunnen vinden zonder de constructie van een machtige westerse ‘beschaving’, en de Holocaust zou nooit plaats hebben gevonden zonder de voorafgaande onderwerping en vernietiging van andere volken. Zegt Slabodsky.
Dus: wat vaak gezien wordt als een geheel aparte en vooral Europese geschiedenis van de joden, van de eerste ghetto’s tot en met de Holocaust, is een onderdeel van een veel groter verhaal van de gewelddadige macht van De Beschaving. In Granada drong het voor het eerst tot me door hoe ook ik beïnvloed ben door die versie van het verhaal: de jodenvervolging als een volstrekt irrationele, binnen Europa opgekomen gewelddadige gebeurtenis. Een onbegrijpelijke poging tot gehele uitroeiing van een volk op grond van een krankzinnige rassenleer. Voor mensen die van buiten Europa komen, en die niet opgevoed zijn met de bekende blinde vlekken die onze geschiedenis eigen is (denk aan de misleidende term de Gouden Eeuw), is er niets bijzonders aan het uitroeien van ‘barbaren’. Het bijzondere aan de Holocaust is alleen dat dat nu voor het eerst op die grote schaal plaats vond binnen de grenzen van onze beschaving en niet daarbuiten. Voor ons is het nog steeds onvoorstelbaar dat dat kon gebeuren in het land van Goethe en Beethoven. Maar we hadden kunnen weten, dat onze beschaving hand in hand ging, meer nog, is opgebouwd op een door mensen ontworpen hiërarchie van culturen, waarbij de superieure cultuur de zeggenschap krijgt over het leven, letterlijk, van minderwaardig geachte mensen.
Met de joden gebeurde sinds 1945 iets interessants. Terwijl er voor de Holocaust nog sprake was van een ander soort mensen, die niet wezenlijk samen konden leven met de ‘Ariërs’ – daar waren zionisten en fascisten het over met elkaar over eens – werden de joden erna geruisloos opgenomen bij ‘wit’, en was er opeens sprake van een ‘joods-christelijke’ beschaving, alsof die er altijd al was geweest. Dat veranderde de positie en ook de politiek van joden, zegt Slabodsky. Het lijkt vergeten dat de joden de slachtoffers waren van de Beschaving, en niet van andere barbaren. Hij liet een reeks portretten zien van bekende joodse denkers en vraagt ons wie we herkennen. (Ik kom tot zeven van de tien) Wat is het kenmerkende van deze kritische denkers? Dat ze werkten en schreven in de tijd dat ze als joden nog tot de barbaren werden gerekend. Het nooit geheel opgenomen zijn in de dominante beschaving maakt scherp, maakt het denken ‘cutting-edge’, en het is dus niet toevallig dat dergelijke kritische joodse denker zeldzamer zijn geworden sinds joden onderdeel uitmaken van de ‘joods-christelijke beschaving’.
Slabodsky herinnert zich nog dat in Frankrijk, waar hij woonde, een onevenredig groot deel van de kritische, sociale bewegingen joods was. Nu joden de keuze hebben om deel uit te maken van de mainstream ‘beschaving’ zijn meer van hen politiek gezien reactionair geworden. Mede onder invloed van de stichting van de staat Israël. Herzl, herhaalt hij nog even voor het geval we dat waren vergeten, beveelde de joodse staat in wording aan bij de Europese machthebbers, omdat dat, letterlijk, een bastion van beschaving zou worden tegen de Israël omringende barbaren. De moslims, de Arabieren, de Palestijnen. Die daartoe ook verdreven mochten worden. David Wertheim, die Slabodsky interviewde vraagt nog even waarom Slabodsky Jabotinsky, de meest gewelddadige en rechtse zionist niet onder de barbaren telt, en waarom hij niet onderkent dat er toch verschillende stromingen binnen het zionisme zijn geweest, maar Slabodsky geeft geen krimp. Er zijn wel verschillende wegen naar het doel voorgesteld, maar het doel was voor iedereen hetzelfde. En het is dus geen verrassing dat de Palestijnen, als in een oude traditie, worden afgespiegeld als barbaren, die geen recht hebben om als mensen in de Beschaving vertegenwoordigd te worden. Maar het is ook geen verrassing dat in ‘de enige democratie in het Midden-Oosten’ de mizrahim, joden die niet uit Europa afkomstig waren, waaronder Arabische joden, en die geen geschiedenis hebben met de Holocaust behoorlijk worden gediscrimineerd, net als de zwarte, Ethiopische joden. En het zou wel eens kunnen dat Slabodsky, als Argentijnse jood, als barbaar, daarom ook ‘scherp’ bleef denken.
Slabodsky heeft een visioen, en dat is dat de joden zich weer tot het barbarendom bekennen, zoals vroeger, in plaats van zich kritiekloos op te laten sluiten in de Beschaving. En dat er uitwisselingen tot stand komen tussen de geestelijke koplopers onder de barbaren, waar hij ook de antiracisme beweging bij rekent, en de migranten uit al die barbaarse landen – die mensen die grote kritische geesten voortbrengen binnen het postkoloniale denken, omdat ze wel moeten. Het is een aanstekelijk en opwindend visioen.
De column die Clarice Gargard uitsprak sloot daar wondermooi bij aan. (Zie hier). En tussendoor werden we getrakteerd op die wonderlijke hybride en smartelijke muziek, met joodse, Arabische en Spaanse elementen: de tango. Waaronder een in het Jiddisch gezonden tango, door Juan Tajes en Hernan Ruiz.
(De lezing van Slabodsky was erg beknopt. Ik heb het verhaal voor een deel gebaseerd op zijn boek. De bijeenkomst werd georganiseerd door De Nieuwe Liefde en het Menasseh Ben Israël Instituut)