Islam kan bijdragen aan ethiek

Tariq Ramadan

Hij figureerde al eerder op dit weblog: Tariq Ramadan. In april van dit jaar was hij in Nederland. Twee dingen verbaasden me toen ik naar zijn lezing ging: dat er een zaal vol zat met voornamelijk jonge Nederlandse moslims, en dat ik nog niet over hem had gehoord. Terwijl in de anti-islam rhetoriek zo vaak gezegd wordt dat de islam geen ‘verlichting’ kent was hier een stille revolutie aan de gang onder de Europese moslims. Want Ramadan is onder de moslims onmiskenbaar een inspirerende en motiverende figuur. Zo kan hij zelf zonder valse bescheidenheid vertellen dat een artikel van hem op zijn website een half miljoen keer werd aangeklikt. Maar in de Nederlandse media, die vol staan met oordelen en discussies over de islam moet hij nog ontdekt worden. In Trouw, van afgelopen vrijdag, een interview. Daarvan hier een paar citaten.

Tariq Ramadan, Zwitser van Egyptische komaf, doceert filosofie en islamitische studies. En van zijn boeken, ‘Westerse moslims en de toekomst van de islam’ verschijn in januari in Nederland. Ramadan was uitgenodigd om integratie minister Verdonk en haar ambtenaren toe te spreken. Ik hoop dat het geholpen heeft.

U bent hier om de ambtenaren van integratieminister Verdonk toe te spreken. Wat vertelt u hen?

Ik wil de Nederlandse beleidsmakers tot voorzichtigheid manen; zij dreigen geobsedeerd te raken door de extremisten en de terroristen in de marges van de islam. De meerderheid van de moslims in Europa past zich goed aan. De overheid laat zich afeleiden door de radicalen die zichtbaarder zijn en harder roepen. Zij moet op zoek naar de gematigde mensen die in de luwte bouwen aan een Europese islam. De discussie over de islam wordt hier vertroebeld met het debat over immigratie. Sommige moslims zijn immigranten, maar een grote groep is Europees. De islam bestaat als Europese religie. Daar kun je niet om heen. De moslims hebben hierin ook een verantwoordelijkheid. Zij moeten leren zelfkritisch te zijn. Moslims klagen dat niemand van hen houdt. Ze bekritiseren het Amerikaanse beleid en ze hekelen het onrecht dat Palestijnen of Tsjetsjenen wordt aangedaan. Op zich terecht, maar welk alternatief bieden zij? Hoe benaderen ze hun buren? Hoe hebben zij zich ingespannen voor de democratisering in Irak? Welke invloed oefenen ze uit op het Europese Midden-Oosten standpunt? Moslims moeten ophouden zichzelf tot slachtoffers te maken. Dat is mijun obsessie.

Een speerpunt van Verdonk is de bevrijding van onderdrukte moslimvrouwen. Hel haar eens.

Zij moet de oorzaken snappen. Het is een onomstotelijk feit dat er islamitische mannen zijn, die – in naam van de islam – hun vrouwen onderdrukken. Eén oorzaak zijn de Arabische en Aziatische culturen waar deze mannen uit komen.

Maar die mannen lijken een sterke zaak te hebben. Ze kunnen hun vrouwen de passage in de Koran aanwijzen die hun het recht geeft om te slaan.

Dat is de andere oorzaak die ik wilde noemen: de letterlijke interpretatie van de Koran. Ik kan die letterlijke lezing tot op zekere hoogte aanvaarden. Als iemand niet naar muziek luistert omdat de teksten hem dat verbieden mag dat van mij. Dat is tussen hem en God. Maar slaan is niet tussen een mens en God, slaan doet een ander mens pijn en dat aanvaard ik niet. Ik ben er van overtuigd dat slaan tegen de islam is. Die passage staat er, dat is waar. Maar de heilige geschriften zijn over een periode van 33 jaar tot stand gekomen. De hele Koran moet in een historische context worden bezien. Het laatste vers van de Koran over man en vrouw schrijft voor dat zij elkaar moeten bejegenen met genade en tederheid. De profeet, die ons voorbeeld is, sloeg zijn vrouwen nooit. Hiervan moeten wij de moslims overtuigen.

U houdt zich bezig met de ‘Europese islam’. Bernard Lewis, kenner van het Midden Oosten, voorspelt dat Europa over honderd jaar een islamitische meerderheid heeft. Volgt u hem in die voorspelling?

Nee. Lewis is eenvan die wetenschappers die angst verspreiden. “Kijk uit”, is zijn boodschap, “je kunt die moslims niet vertrouwen”. Hij wil waarschuwen voor islamitische invloeden, betrekt de toetreding van Turkije tot de Europese Unie erbij. Het is geen onschuldige demografische schatting. Ik weet dat er angsten zijn om mij heen en ik vind dat ik die moet begrijpen. Vijftig jaar geleden was uw land monocultureel. Mensen voelen zich niet meer thuis, vragen zich af: waar woon ik, wie ben ik? Maar die angst niet verwaarlozen is wat anders dan die angst actief te verspreiden. Ik vraag u: houdt de meerderheid van de moslims zich aan de wet, streeft die meerderheid naar gedeelde waarden? Ik geloof van wel. De aanwezigheid van religie bedreigt niet noodzakelijkerwijs de secularisatie. Ook mensen die geen religie willen, willen wel ethiek. Waarden, normen, sociale rechtvaardigheid. Europa dreigt een maatschappij te worden van alleen maar productie en consumptie. Moslims kunnen bijdragen aan een nieuwe ethiek, als zij uit hun sociale en intellectuele getto’s komen.

(interview door Kustaw Bessems)

Meer over Tariq Ramadan op islam-online. Sowieso een interessante link om wat meer idee te krijgen over wat er in de moderne islam omgaat.

8 gedachten over “Islam kan bijdragen aan ethiek

  1. Tariq Ramadan geeft al enkele jaren inspirerende lezingen in Nederland en hij is zich in toenemende mate op jongeren gaan richten. Een van de eerste keren dat ik hem hoorde spreken (2001), introduceerde hij de term ‘inclusief denken’ bij zijn voornamelijk islamitische publiek. Hij bedoelde daarmee dat moslims in Europa verantwoordelijkheid op zich dienen te nemen om mee te bouwen aan een goede samenleving. ‘Wat kan ik bijdragen’ in plaats van ‘ik word gediscrimineerd’. Intussen is dit gedachtegoed veel breder verspreid onder moslims, ondanks het feit dat het klimaat rondom Islam en moslims wel degelijk is verhard. Tariq Ramadan onderbouwt in zijn lezingen en boeken ook de stelling dat de Islam ruimte laat om alle gebruiken van een samenleving die goed zijn, dat wil zeggen die een constructieve bijdrage leveren, te omarmen en zich eigen te maken. Natuurlijk laat een dergelijke stelling ruimte voor de discussie wat ‘goed’ of ‘niet goed’ ís en deze discussie is dan ook op vele plekken binnen de moslimgemeenschap te horen. En vooral jongeren mengen zich actief en met overtuiging in deze discussie. Alleen daardoor ontstaat al een grote mate van differentiatie.
    In het bovenstaande stuk reageert Tariq Ramadan ook op een vraag over vers 4:34 in de Koran, waarin staat dat een man zijn vrouw in een bepaalde situatie (licht) zou mogen slaan. Hij legt uit dat dit vers misbruikt zou kunnen worden als men deze tekst te letterlijk zou toepassen. Hij legt uit dat de voorschriften over omgang tussen man en vrouw in de periode van de openbaringen in toenemende mate over onderlinge barmhartigheid en liefde gingen en waarbij de gelijkwaardigheid van man en vrouw werd benadrukt. De interpretatie van teksten in de Koran en in de overleveringen is dan ook een tweede oorzaak van grote verschillen in opvattingen onder moslims. Zelfs als de tekst letterlijk wordt genomen, kunnen er namelijk verschillende betekenissen aan worden gegeven. Dat blijkt al als we naar de verschillende Nederlandse weergaven van de Koran kijken, een vertaling is sowieso al een interpretatie.
    Maar daarnaast zijn veel moslims van mening dat de betekenis van teksten moet worden vastgesteld door de teksten te zien in de context waarin ze werden geopenbaard. Om voor de duidelijkheid bij hetzelfde vers te blijven: dit vers werd geopenbaard met de bedoeling het lijfelijk straffen van vrouwen terug te dringen, te ontmoedigen, in plaats van aan te raden. Het is dan niet correct om ruim 1400 jaar later de intentie van dit vers – het terugdringen van lijfstraffen – om te draaien door het te gebruiken als legitimatie van geweld.
    Een andere discussie gaat over het in de historische context plaatsen van een tekst, en vooral interpretaties historisch te relativeren. Nasr Abu Zayd, een Egyptische denker, die vanwege zijn vrijzinnige gedachten over o.a. interpretaties van islamitische bronnen naar Nederland moest uitwijken, gaat in zijn nieuwste boekje (rethinking the Qor’an) nog een stapje verder. Hij doet de suggestie dat de Koran gezien moet worden als een redevoering, als het procesmatig resultaat van discussies, debatten en bijstellingen. Dit gezichtspunt kan weer andere betekenisgevingen opleveren.
    Het bovenstaande is misschien voor degenen die zich niet dagelijks met de Islam bezig houden wat technisch, maar ik heb het hier toch geschreven om de enorme diversiteit van meningen en opvattingen die mogelijk zijn onder moslims in Nederland te schetsen. Moslims in Nederland bevinden zich allemaal ergens in het brede veld tussen de meest letterlijke opvatting en de meest vrijzinnige opvatting. Dit levert een levendig debat op en veel beweging. Dat is een heel ander beeld dan het beeld dat o.a. Wilders, Hirsi Ali, Cliteur en Scheffer willen schetsen, namelijk het beeld dat de nagenoeg 1 miljoen moslims in Nederland allemaal maar een richting op willen: die van een islamitische staat, waarin vrouwenonderdrukking en zich afzetten tegen ‘ongelovigen’ centraal staan. Ik hoop dat het bovenstaande een bijdrage kan leveren aan bijstellen van dit zeer onjuiste beeld.
    Ceylan Pektas-Weber

  2. Tariq Ramadan schreef: “Moslims moeten ophouden zichzelf tot slachtoffers te maken.”

    Hier ben ik het dus mee eens; we moeten broodnodig af van de slachtofferrol waar nog altijd veel moslims én autochtonen in geloven. Het ondermijnt namelijk de eigen verantwoordelijkheid en een open dialoog met gelijkwaardige partijen.

  3. Laat deze man vooral zijn gang gaan. Hij heeft een goede en moderne visie op de islam; waar ook wij autochtonen mee kunnen leven. Hij heeft uitspraken; die ook Hirsi Ali heeft gedaan. Hij zal het ook wel niet 100% met haar eens zijn. Maar het is goed dat er tenminste meer over wordt gepraat en niet alleen maar van 1 kant.

    Zonet ook het intervieuw gezien van Cisca Dresselhuys op de NMO. Ik vond het een klasse intervieuw. Ik zou me haast nog gaan abboneren op dit feministisch blad uit dankbaarheid, dat ze daar begrijpen en uitdragen waar het begrip “vrijheid” voor hoort te staan.

  4. @Amir

    Ik heb dit ook nooit beweert op dit log. Je mag mij hier citeren, als ik dit ooit heb geschreven. Ik wens niet te worden geschaard bij de moslim-haters. Maar ik hoop alleen moslim-criticus te mogen zijn; zoals ik ook een criticus ben van het zogenaamde christelijke of joodse geloof.
    Ik draag verder de stelling toe; dat er in elke godsdienst wel iets zit; waar mensen veel aan kunnen hebben.

    Het zou een opluchting voor ons zijn en een uitdaging voor alle religieuze leiders op deze planeet om alle godsdiensten in 1 meltingpot te stoppen en er 1 religie van te maken. En ik weet; dat volgens de literatuur die ik heb in mijn boekenkast; dat dit ook uiteindelijk gaat gebeuren. Dit gaat gebeuren; als de wetenschap het leven na de dood heeft aanvaard en bewezen. Al die lappendekens van godsdiensten gaan dan verdwijnen.

  5. Zijn we bij alle terecht commotie over het slaan van vrouwen en de rol van de koraan al vergeten dat in het Nieuwe Testament (Paulus’ brief aan de Kolossenzen) staat: “Vrouwen, schik u naar uw man, zoals het christenen betaamt”. En wat voor een gevecht christelijke vrouwen n.a.v. deze zin hebben moeten voeren en nog voeren. (Denk aan de SGP!)
    De eerlijkheid gebiedt me hier aan toe te voegen dat de volgende zin in de brief luidt: “Mannen, heb uw vrouw lief en wees niet ruw tegen haar.” En wat “ruw” is daar zullen de meningen wel weer over verschillen. Wat ik wil zeggen: niets is zwart-wit…

  6. Ik heb Tariq Ramadan gezien op ESF in Londen en ik heb versteld gestaan van zijn analyse over de toenadering, of juist de uitblijvende toenadering, van Europa en Arabie.
    Deze denker heeft mij aan het denken gezet en mijn ogen geopend.

  7. Gisteren stond een artikel in het NRC Handelsblad met de kop “Moslims bang voor radicalisering jeugd”. De Deens-Amerikaanse politicologe Klaussen, werkzaam aan de universiteit in Boston, heeft onderzoek verricht in zes Europese landen, waaronder Nederland. Zij concludeert o.a. dat veel gematigde moslims in Europa zich zorgen maken over de aantrekkingskracht van radicale imams en stromingen onder jonge moslims. Dit kan ik onderschrijven. Ik maak me daar zelf geregeld zorgen over en ook moslims om mij heen hoor ik dat regelmatig zeggen.

    Uit het onderzoek zou naar voren komen dat gematigde moslims de oplossing vooral zien in het in Europa opleiden van imams en geestelijk leiders, zodat zij niet meer uit bijvoorbeeld Saoedi-Arabie, Turkije of Marokko hoeven te komen. Het belang van geestelijk leiders die de ‘ins and outs’ van Nederland kennen, onderschrijf ik ook, hoewel ik vind dat wij – moslims – niet uitsluitend moeten wachten op deze nieuw op te leiden geestelijken. Onder moslims in Nederland bevinden zich op dit moment al genoeg personen die de kwaliteiten hebben om een goed tegenwicht te bieden tegen de aantrekkingskracht van radicale stromingen. Op diverse plekken is hun geluid ook duidelijk te horen, maar vooral in het publieke debat zou dat wat mij betreft nog wel wat meer mogen gebeuren.

    Klaussen concludeert ook dat het verharde klimaat rondom moslims, waardoor vooral jongeren steeds meer gefrustreerd raken, zeer veel bijdraagt aan de toenemende hang naar radicalisering. Zij stelt bovendien dat wat betreft deze verharding, Nederland en Denemarken koploper zijn in vergelijking met de andere landen (Frankrijk, Duitsland, Engeland, en Zweden. Zij zegt dat het debat in Nederland (islamscholen, hoofddoekjes, criminaliteit, immigratie) “lelijke trekjes” heeft gekregen.

    Een andere term die Klaussen gebruikt in plaats van radicalisering is “neotraditionele Islam”. Een opmerkelijke term. Want wat valt daar onder te verstaan? Is het meer dan slechts een nieuw label? Blijkbaar valt Tariq Ramadan ook onder deze noemer, want zij haalt hem aan als bewijs voor haar onderzoeksresultaat. Zij stelt hem als voorbeeld van leiders in Europa die terug willen keren naar de traditionele Islam en die veel aanhang onder jongeren genieten. En hier haak ik af. Ik heb het hele onderzoek niet gelezen, dus ik moet een voorbehoud maken, maar het lijkt me dat hier een zekere oppervlakkigheid te herkennen is. Want hoewel ik Tariq Ramadan bij verschillende gelegenheden en in zijn boeken heb horen spreken over terugkeer naar de essentie van de Islam, betekent dit bij hem juist terugkeer naar de openheid, dynamiek en tolerantie die de Islam in de eerste periode had. Het samenwerken met anderen, het goede van de (omringende) samenleving overnemen en het gezamenlijk strijden voor zaken die verbeterd dienen te worden. Dat valt bij mij niet onder de kop ‘radicalisering’. Toch zijn deze geluiden rondom Ramadan al wat langer te horen. Als er iemand is, die argumenten heeft voor die geluiden, houd ik mij aanbevolen om ze te horen. Vooralsnog baseer ik mij op mijn eigen ervaringen, en schaar ik Ramadan onder de moslimintellectuelen die iets moois te bieden hebben voor Europa.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *