We hebben al eens eerder een bijeenkomst gehad met de vraag hoe de Nederlandse media omgaan met het Israel-Palestina conflict, in 2002. Ik was wel nieuwsgierig hoe een panel van deskundigen zou oordelen over de huidige situatie. Bijeenkomst in Nijmegen. In de trein erheen Jaap Hamburger van Een Ander Joods Geluid en Jacqueline de Bruijn, die haar reportage over de Nederlandse berichtgeving destijds presenteerde, een onderzoek in opdracht van de Dick Scherpenzeel Stichting. Het was wel te verwachten dat het een bijeenkomst zou worden voor de inteelt, een kleine reunie, en dat werd het ook wel.

(Tineke Bennema)

Voor mij leuk om Tineke Bennema weer eens te zien, schrijfster van Checkpoint Jeruzalem. Ze is getrouwd met een Palestijnse Jeruzalemiet, woonde met hem en hun twee zoons in een dorp dat tegen Jeruzalem aanligt, nu geheel omsingeld en afgesneden door de muur. Nu woont ze met haar gezin in Breda, min of meer in ballingschap, omdat er voor hun kinderen en hen daar nauwelijks meer te leven valt. En Conny Mus, met wie ik nog eens prettig aan de whisky was in Gaza, tijdens dat gedenkwaardige maar niet na te vertellen reisje met Gretta Duysenberg.

Bijeenkomst het initatief van Jan Oosthoek van Werkgroep Midden-Oosten, met Sylvia Seebregts van het Nederlandse Palestina Komitee afdeling Nijmegen, Leon Wecke van de Universiteit Nijmegen zat voor.

Jan Keulen, eens verslaggever bij de Volkskrant vond dat het met de berichtgeving nog niet meeviel. Die is nog steeds tamelijk pro-Israelisch, zowel quantitatief als qualitatief. Er worden nog steeds veel fouten gemaakt (in de reportage van 2002 was te zien hoeveel commentatoren zonder er bij na te denken over de Bezette Gebieden praatten alsof het een deel van Israel was) We hebben de ideologische gekleurdheid vooral kunnen zien bij de berichtgeving van de ontruiming van de nederzettingen in Gaza, elke traan van de kolonisten te zien, maar heel weinig over het verhaal er achter. In ieder geval niet over de voortschrijdende kolonisering die ondanks de ontruiming gewoon doorgaat. Als criticus op die gang van zaken kun je in de Nederlandse media nog steeds moeilijk je ei kwijt, zei Keulen.

(Jan Keulen)

(Conny Mus)

Conny Mus is nu al vele jaren in het gebied werkzaam voor RTL 4. Terwijl meerdere kranten een aparte verslaggever hebben voor de Palestijnse gebieden is hij altijd van mening geweest dat een goed verslaggever aan beide zijden moet kunnen werken. Wat niet wegneemt dat hij ondertussen zijn mening heeft gevormd: de eenzijdige terugtrekking is niet het begin van een nieuw vredesproces, zoals nogal wat commentatoren het wensten te zien, maar maakt onderdeel uit van een groter plan.

Israel is heel goed in staat geweest om met de terugtrekking sympathie te winnen, in ieder geval bij de VS. Maar Amerika is allesbehalve onpartijdig, staat achter Sharon, en Europa kijkt langs de zijlijn toe.

Hij heeft het zelf kunnen zien: de Palestijnen op de Westoever krijgen het steeds moeilijker. De Muur wordt afgebouwd, en het zou raar moeten lopen als dat niet de nieuwe grens wordt waarmee de Palestijnse gebiedjes worden afgeschermd van Israel. De nederzettingen worden nog steeds verder uitgebreid, wat iedereen met eigen ogen kan waarnemen, dagelijks zie je daar de kranen aan het werk. Nieuwe nederzettingen hoeven niet gebouwd te worden, er zijn er al zoveel dat de feitelijke annexatie ruimschoots kan worden uitgebreid door daar aan verder te bouwen en ze onderling met elkaar te verbinden. Er zijn nu al 250.000 kolonisten. (Vergelijk dat met de 7 a 9.000 die uit Gaza zijn gezet, A.M.) Dat wil zeggen: er is voor Palestijnen nauwelijks meer een normaal leven mogelijk.

De Israelische bevolking is in doorsnee best tevreden met Sharon, er is ook geen aantrekkelijk alternatief. Hij heeft wel ruzie gekregen met rechts, door de ontruiming, maar ook respect afgedwongen. Net als de Palestijnen willen de Israeli’s gewoon een normaal leven. Maar de bevolking van Israel is heel erg slecht op de hoogte van de situatie van de Palestijnen, zegt Mus, en ze willen het ook niet weten, het zijn net struisvogels. Op een paar journalisten na, die maar een heel klein bereik hebben, wensen de media in Israel ook geen aandacht te schenken aan wat er aan de Palestijnse kant gebeurt, en zo denken veel Israeli’s inderdaad dat er met de Palestijnen niet te praten valt en dat het in wezen allemaal potentiele terroristen zijn.

Israel gaat dus eenzijdig bepalen hoe een Palestijnse staat er uit gaat zien, en dat gaat niet meevallen. En aangezien het waarschijnlijk is dat Sharon over een jaar opnieuw gekozen gaat worden is er nog weinig hoop op dat het conflict opgelost gaat worden. Hoewel je dat in het Midden Oosten nooit weet.

Sharon laat president Abbas met lege handen staan. Er zijn op dit moment zo’n 8.000 Palestijnen opgesloten in de gevangenissen, waarvan 1.000 zonder vorm van proces of opernbare bewijsvoering. Het is duidelijk dat Sharon halsstarrig doorgaat om de mensenrechten met voeten te treden. Altijd onder het mom van de veiligheid van Israel. Sharon komt bijna overal mee weg, ook met de liquidaties. Niemand in Israel lijkt te beseffen dat dat alleen maar nieuwe haat oproept.

Er is dus nog een lange weg te gaan voordat de bevolkingen aan beide zijden kunnen beginnen te dromen van een normaal leven.

Tineke Bennema vertelde hoe ze, getrouwd met een Palestijn, en woonachtig in Jeruzalem, moeilijkheden kreeg als journaliste. Want uiteraard was zij, als vrouw van een Palestijn, niet ‘objectief’. Of elke joodse journalist die wel Hebreeuws sprak maar geen Arabisch, die woonde in Israel of daar familie en vrienden had, wel objectief zou zijn.

Ik weet ook niet of je er naar moet streven om objectief te zijn, zei Bennema. Je moet uiteraard op zoek naar de feiten, je moet het principe van hoor en wederhoor toepassen en verder mag je wel duidelijk maken hoe je in het conflict staat.

Objectief is niemand, zegt Bennema. Als de Israeli’s Palestijnen doden heet dat mooi ‘liquidaties’, nooit gewoon moord want dat klinkt zo vervelend. Aan de andere kant worden Palestijnen wel erg makkelijk ’terroristen’ genoemd. Als je de Israelische media moet geloven zijn bijna alle gedode Palestijnen leiders van Hamas of de Islamitische Jihad geweest – je vraagt je af hoeveel leiders die kunnen hebben, en of er ook nog gewone mensen zijn. Ook lees je in de kranten vaak over ‘illegale nederzettingen’, alsof er ook legale zijn. De Nederlandse media zijn vaak kritiekloos.

En hoe moet je je werk doen, als je verslaggever wil zijn in de Palestijnse gebieden? Bennema heeft er ervaring mee. Ondanks haar perskaart komt ze vaak de checkpoints niet door, en nooit weet je dat van te voren. Gaza komt ze al helemaal niet meer in. Verdacht. Voor journalisten die geen Arabisch spreken, en dat zijn de meesten, is het bijna niet te doen. Die zijn dus erg aangewezen op de vaker Engels sprekende Israeli’s, op Israelische zenders of op een Engelstalige krant als Ha’ aretz. En het is te merken aan het nieuws dat de meeste journalisten meer aangesloten zijn op het Israelische netwerk dan op het Palestijnse.

Wat voor Nederlandse journalisten nog meer meespeelt, zegt Bennema, is dat we op school wel geleerd hebben over de geschiedenis vanuit het standpunt van Israel, maar bijna niets weten over de geschiedenis vanuit het standpunt van de Palestijnen. Dat wordt nu niet beter nu er zo’n wantrouwen is tegen moslims. “Ik ben met een moslim getrouwd en het valt best mee”, zegt ze.

In welke mate de mobiliteit van de Palestijnen, nu ook op de Westoever, is ingeperkt en hoe onmogelijk het gewone leven daardoor wordt is nog nauwelijks doorgedrongen. Dat mensen nauwelijks meer uit hun eigen stadje komen, dat je een vergunning moet hebben, en die vaak niet krijgt, om van Ramallah naar Bethlehem te komen -wie weet dat? Water. Toen Tineke Bennema in het NIW vertelde dat zij in haar huis bij Jeruzalem in de zomer geen druppel water uit de kraan kreeg kreeg ze een stapel boze brieve. Het kon niet waar zijn dat Israel de Arabische burgers van Jeruzalem, die aan Israel belasting betalen, geen water zou geven. Maar het was waar.
Veel zaken blijven in de Nederlandse media dus onderbelicht.

In de discussie die volgt hebben we het over objectiviteit. Jan Keulen haalt tot mijn plezier mijn paradigma’s aan – een student van hem kwam er mee aanzetten, die een beetje verhelderen waarom mensen de situatie op de een of de andere manier waarnemen, en ook de feiten die ze waarnemen volgens het schema in hun hoofd ordenen. (De paradigma’s: 1. Israel wordt belaagd door de omringende Arabische landen en moet zich verdedigen. 2. Het gaat om twee volken die vechten om hetzelfde stuk land. 3. Israel is een bezettende mogendheid) Ik breng als punt nog in dat er vaak verwarring is over partijdigheid en objectiviteit. Objectiviteit is dat je uit gaat van de feiten. Maar als de feiten uitwijzen dat het in het conflict niet gaat tussen twee gelijke partijen (paradigma 2) maar om een bezettende mogendheid en een verdreven en bezet volk (paradigma 3) en je geeft die feiten weer – wordt je vaak gezien als partijdig, want op de hand van de Palestijnen. Het probleem is dat veel journalisten haast van nature paradigma 2ers zijn: je moet neutraal blijven, beide partijen aan het woord laten, haast vanzelf schuiven ze in een schema waarin vanwege het evenwicht beide partijen de schuld krijgen. Dan lijk je wel onpartijdig – maar bent in feite niet objectief.

Jan Keulen, die zich bekent tot paradigma 3, heeft het over een ‘vals evenwichtsdenken’, plus een boel angsthazerij. We kunnen waarnemen, journalisten die daar gevestigd zijn, neigen er langzamerhand steeds meer toe de ongelijke machtsverhouding onder ogen te zien. Er is dus wel wat verandering. Ook geven sommige kranten toe dat er dan maar naast de verslaggever die de Israelische kant doet ook een verslaggever moet komen aan de Palestijns-Arabische kant. Zo kreeg het NRC naast Salomon Bouman eerst Carolien de Gruyter en later Joris Luyendijk, die helaas weer weg is. En mag Tineke Bennema soms voor Trouw schrijven, naast Inez Polak.

Ik vraag Conny Mus nog, hoe het hem vergaat, sinds hij toch behoorlijk zijn nek uitsteekt. Het blijft lastig, tenslotte. Wanneer je in Nederland opkomt voor Palestijnen heet je al gauw tegen Israel te zijn en dan is het verwijt antisemiet ook niet ver meer. Ik maak dat zelf mee. Voor Conny Mus zal dat zeker niet minder zijn.

Hij blijft er nuchter onder. Wat je ook doet – het ligt altijd gevoelig. Je staat altijd wel van de ene of de andere kant onder kritiek, inclusief doodsbedreigingen. Laat die maar komen, zegt hij, zolang ik mijn werk eerlijk kan doen. Maar Joris Luyendijk kon er niet meer tegen, die kon de druk niet meer aan. Luister, zegt hij. Ik ben er trots op dat we nog steeds in een vrij land leven, ik geef de feiten, iedereen kan mijn visie staven. En als je keihard geconfronteerd wordt met feiten, dan kun je niets anders doen dan je mening geven, en ook je woede. Dus als ik naast een opgeblazen bus de lichamen zie dan ben ik woedend. En ook als ik een jongetje zie dat net door een israelische soldaat door zijn hoofd is geschoten, of een Palestijnse moeder die net is gedood. Het zou toch niet menselijk zijn als je je woede moest verbergen.

Helaas moest ik weg en heb de samenvatting door Ruud Hoff gemist.