De Toestand (6)

Over de term fascisme (1)

“Het begint hier te lijken op de jaren dertig.”
“Maar we hebben hier geen gaskamers.”
“Nee, dat waren de jaren veertig.”

Het lijkt wel of de term ‘fascist’ het ultieme scheldwoord is geworden voor een gehate tegenpartij, kan niet schelen of die links of rechts is. Ik ben er in principe voor dat we onze termen zuiver kiezen, en zeker niet zulke zware vergelijkingen met de ergste periode van de Europese geschiedenis maken als we niet weten waar we het over hebben. Dus moeten we weten waar we het over hebben, want het taboe om vergelijkingen te maken met de Tweede Wereldoorlog en het nazisme, zou ook betekenen dat we willens en wetens blind willen blijven als zich historische herhalingen voordoen – nooit exact dezelfde herhalingen want daar is het historie voor, maar toch. De vraag: zou het weer kunnen gebeuren, is legitiem en noodzakelijk.

Ik heb de afgelopen tijd twee artikelen gelezen die nog eens uitleggen wat fascisme eigenlijk is – want wie kan daar helder antwoord op geven? Anders dan dat ie iemand een fascist noemt omdat hij ergens heel erg tegen en ergens heel erg boos over is?

In de laatste Maarten! staat een artikel van Bas Kromhout, die een historische vergelijking maakt tussen de opkomst van de PVV en die van de NSB destijds. En Frans Leijnse, collega in de senaat maar van de PvdA schreef al enige tijd geleden een artikel, hier in de Volkskrant.

Eerst dat artikel in het blad van Maarten van Rossem. Een opmerking vooraf: de beschuldiging van fascisme is loodzwaar, en we weten hoe dat komt. In 1940 – 1945 ontpopte de NSB zich tot een partij van landverraders, die medeplichtig werden aan de vervolging van de Nederlandse joden, en dus medeplichtig waren aan massamoord. Maar dat was dus wel binnen de context van de Duitse bezetting. En dat we opnieuw door een vreemde mogendheid overvallen zullen worden is uiterst onwaarschijnlijk. Het heeft dus niet veel zin om de huidige politieke situatie te vergelijken met de bezettingstijd.

Maar. Wilders zelf draait er zijn hand niet voor om om moslims te vergelijken met fascisten, hij heeft het graag over islamofascisten en vergelijkt de koran met Mein Kampf. Ondertussen doet hij elke kritiek of vergelijking aan zijn adres af als ‘demoniseren’. Wanneer we het hebben over fascisten realiseren we ons nauwelijks meer dat het mensen waren. We hebben ze ‘gedehumaniseerd’. Dat brengt wel het gevaar met zich mee dat we ons nauwelijks meer realiseren dat ook nu hele gewone mensen vatbaar kunnen zijn voor de denkbeelden van het fascisme, en dat verlaagt de waakzaamheid, schrijft Kromhout. Met andere woorden: zolang er geen sprake is van gaskamers, en daar is geen sprake van, lijkt een vergelijking buitensporig en onterecht. Maar is dat wel zo?

Kijken we naar de vooroorlogse periode waarin de NSB opkwam, dan zijn er wel degelijk overeenkomsten, tot en met het gebruik van de meeuw als logo. Mussert, de voorman van de NSB was aanvankelijk vooral een nationalist, die hoopte op een nationale wedergeboorte van een Nederland, met veel bewondering voor onze oude zeehelden. Inderdaad, ook Wilders liet zich graag portretteren als Michiel de Ruyter. En ook Mussert betoogde graag dat ‘Den Haag’ er een rommeltje van maakte. En poneerde zich graag als de vertegenwoordiger van die mythische eenheid die hij ‘het volk’ noemde. En de politici, die waren het contact met ‘het volk’ kwijtgeraakt, want die waren een elitaire kliek die over het hoofd van de gewone man alleen aan zijn eigen belangen dacht. En er was één man, een geboren leider, die omdat hij de belichaming was van de ‘volkswil’ wel eens even namens dat volk orde op zaken ging stellen. En net als Wilders begreep Mussert heel goed dat je om het volk te paaien ook een zekere socialistische retoriek in moest zetten.

Ook maakte de NSB veelvuldig gebruik van het woord ‘vrijheid’. Niet de vrijheid van elke burger, maar de vrijheid van de natie om haar eigen lot te bepalen. En zich dus los zou moeten maken van internationale verplichtingen, ook om de individuele vrijheid van bepaalde burgers te kunnen beknotten. Inderdaad, ook dat komt ons bekend voor.

Er waren ook verschillen: de NSB had knokploegen, de PVV niet. De NSB had juristen en filosofen in de gelederen die de ideologie van een mooi sausje voorzagen, de PVV heeft alleen nog maar hoe heet ie met zijn rammelende boek, en de ‘filosofie’ van de PVV is zo weinig geworteld in denken, dat het Wilders ook de vrijheid geeft om op elk moment van mening te veranderen.

Maar uiteraard is het meest heikele punt om te vergelijken de houding ten opzichte van culturele minderheden. Destijds joden, en nu moslims. Ook daarbij gaan de vergelijkingen mank wanneer we ons blindstaren op de bezettingsjaren, toen het echt aankwam op de fysieke vernietiging van die minderheid. Maar dit is interessant: de NSB was aanvankelijk aanzienlijk minder uitgesproken antisemitisch dan de Duitse nazipartij. Mussert nam veel meer Mussolini als voorbeeld, die niet veel moest hebben van al die krankzinnige rassenideeën van Hitler. Het is nu nauwelijks meer voorstelbaar omdat we nu weten waar het heenging, maar er waren ook joden lid van de NSB. Maar langzaamaan kwam ook in de Nederlandse NSB het ‘jodenvraagstuk’ aan de orde, toen in 1933 Hitler aan de macht kwam. Maar volgens ‘de Leider’ hoefde niemand zich in Nederland zorgen te maken, omdat de toestanden hier anders waren dan in Duitsland.

Toch ontstond er ook binnen de NSB een stroming die de nazi-ideologie overnam en racistische, dat wil zeggen antisemitische ideeën de partij binnenbracht. En Mussert trad daar niet tegen op, in tegendeel, ook zijn standpunten ten op zichte van joden begonnen zich te verharden. In 1934 verkondigde hij nog dat het om deel uit te maken van de natie niet uitmaakte tot welk ras je behoorde. Het ging er maar om of je deel uitmaakte van de Nederlandse cultuur.

En zo verdeelde hij de joden in de groep die we tegenwoordig ‘goed geïntegreerd’ zouden noemen, die hun joodse geloof hadden afgelegd en zich hadden aangepast; daarnaast had je de orthodoxe joden die zich niet hadden aangepast maar toch geen kwaad konden; en als werkelijke bedreiging waren daar de joden ‘die geen deel hebben aan onze nationale gedachte’. Enerzijds kapitalistische uitzuigers, anderzijds criminelen en linkse oproerkraaiers. De joden in de politiek, in de journalistiek, in de cultuur, die waren een gevaar want zij zouden Nederland willen ‘verjoodsen’. En in die houding werd hij steeds meer versterkt als er aanvallen kwamen vanuit andere partijen of vanuit de pers – daar werkten altijd wel een paar joden of ‘jodenknechten’. De groep ‘goede’ joden werd in de perceptie van Mussert kleiner en kleiner, en steeds meer begon hij het gehele jodendom als probleem te beschouwen. Vooral de migranten, de nieuwe joden die vanuit Oost-Europa naar Nederland emigreerden zouden zich nooit aan kunnen passen, en moesten wat hem betreft maar weg, naar Suriname of naar elders.

Dat zou, mochten zijn plannen ooit gerealiseerd zijn, rampzalig zijn geweest voor de joden die zouden worden gedeporteerd, maar het waren géén plannen om hen uit te roeien – het plan waar Hitler uiteindelijk toe zou besluiten, nadat hij enige jaren meewerkte aan het wegwerken van de Europese joden, met name naar Palestina.

Twee overeenkomsten, zegt Kromhout, tussen PVV en NSB: de toenemende radicalisering – ook Wilders zag toen hij nog in de VVD zat geen ‘islamprobleem’ en had het na 9/11 alleen over de kleine minderheid aan radicale moslims die een probleem zouden vormen, tot die groep in zijn hoofd uitgroeide tot een ’tsunami’, die de gehele beschaving weg zou islamiseren, en net als Mussert die geen racist was in de biologische zin, zegt Wilders een onderscheid te maken tussen de mensen waarvan hij zegt dat hij er geen probleem mee heeft, en de islam. Wat in beide gevallen natuurlijk niet opging, want de voorstellen van zowel de NSB als de PVV om de vermeende dreigende overheersing tegen te gaan treffen wel degelijk mensen persoonlijk. De ‘kopvoddentaks’, het voorstel om Marokkaanse relschoppers in de knieën te schieten, de uitspraak in 2008 dat er tientallen miljoenen moslims uit Europa zouden moeten verdwijnen – het is moeilijk dat alleen op te vatten als bezwaren tegen de islam.

(wordt vervolgd)

13 gedachten over “De Toestand (6)

  1. Ok, ik ben homo, en ik word in elkaar geslagen door Moslim jongeren, Mohammad zegt dat ik dood moet, als ik dan een Moslim neer mep dan ben ik een fsascist?
    Als ik zeg Mohammad was ziek in ze hoofd dan ben ik fout?
    De enige fascisten in Nederland en Europa (de wereld?) zijn de Moslims.
    Hun waarheid is DE waarheid en iedereen die het daarmee niet eens is moet dood.

  2. Je bent een volslagen warhoofd, Roland. Je hebt ideeën over moslims overgenomen die kant noch wal raken. Nee natuurlijk hoef jij je door niemand in elkaar te laten slaan en heb je recht op bescherming, maar daarmee hoef je nog niet zulke ideeën over moslims in het algemeen over te gaan nemen. Je weet helemaal niks over Mohammed en hoef je daar ook helemaal niet mee te bemoeien. Het is kletskoek dat moslims jou dood zouden willen hebben. Je weet niet eens wat fascisme is, behalve dat je het niet kunt spellen, en je roept maar wat. Fascisme is een samenhangende en buitengewoon verwerpelijke politieke richting, die mensen waren vreselijk, maar niet geschift.
    Bij jou is het in je bovenkamer een akelig rommeltje. Dat spijt me voor je. Moet niet leuk zijn.

  3. Heerlijk om je weer lekker boos te zien op man… Ik kom maar steeds heerlijke moslims tegen die ook gewoon homo zijn…of bi wat dan ook…

    Fortuijn was indertijd toch nog een verlichte geest: Imam Hazelhoef: Meneer Fortuijn, kent u eigenlijk wel Moslims? Pim Fortuijn: Meneer Hazelhoef… ik ga met ze naar bed….
    Daar zouden we nog een voorbeeld aan kunnen nemen Roland….Ik doe het in ieder geval wel!

  4. Ja, een leuk Arabisch vriendje, of een Turk of een Berber, zouden we hem daar niet mee kunnen matchen? We kennen er toch wel een paar…Misschien beter dan me weer eens kwaad te maken!

  5. Ach, je kwaad maken is voor ons ook leuk hoor, en het was ook volkomen terecht….
    Ik vond je stuk trouwens erg verhelderend…heb wel een paar kennissen die erg naar de PVV buigen en ik merk dat ik zelf steeds feller wordt in mijn argumenten… al zal ik het woord fascisme niet zo snel bezigen.
    Ik vind zelf inmiddels het woord racisme wel volledig op zijn plaats. Uiteindelijk is de PVV een one issue partij en heeft Wilders het alleen niet over Moslims maar over de Islam… Hij is gewoon goed getraind in het binnen de kaders van de wet blijven.
    Dat One Issue is naar mijn gevoel inwisselbaar voor iedere ander voor hem beangstigende groep met een “dader” profiel.

  6. Ik ben een keer ondergescheten door zo’n PVV-meeuw. Ze teisteren deze stad, Leiden, ze rijten vuilniszakken open en poepen gele flodders van de friet die ze buitmaken. Volkomen terecht dat de PVV een NSB-symbool als de meeuw voert. Het is namelijk lood om oud ijzer: PVV en NSB. Dezelfde vieze shit. En als iemand vindt dat ik nu demoniseer: daag me voor het gerecht. Please! Ik kom me graag verdedigen en beloof dat ik me NIET zal beroepen op mijn zwijgrecht, ben je gek. Zwijgrecht is voor lafaards. Wraak de rechter maar, loser!

  7. Ik plaats geen reacties waarin mensen die hier reageren voor fascist worden uitgemaakt, Nihal, net zo min als ik de vele reacties plaats van lui die weer eens uit willen pakken tegen moslims. En of je daarbij de ‘enige moslim’ bent of niet maakt daarbij geen bal uit.
    Ik zal weer eens een stukje over de spelregels op mijn weblog zetten, want de nieuwkomers weten nog niet dat ik lang niet alle reacties plaats en dus ook niet waarom niet.
    En ik zeg het maar vast: ik ga daar hier niet over in discussie.

  8. De vergelijking met de jaren dertig klopt natuurlijk maar een vergelijking met de jaren veertig vind ik moeilijker liggen, hoewel je weet niet waar het eindigt, als de wereldeconomie inderdaad naar een totale instorting toe rent kan er nog van alles gebeuren.
    Dat vind ik nu net het vreemde van de huidige opkomst van het fascisme in Europa, indertijd was er gewoon bittere armoede maar daar is tegenwoordig, zeker in Nederland geen sprake van, hoewel de aanhangers van bv Wilders alles even slecht vinden is dat niet serieus te nemen, veel kan natuurlijk beter maar Nederland is niet het slechtste land om in te leven, de vraag is dus wat zit erachter.

  9. Met je eens, en met Kromhout: de jaren veertig bestonden uit de Duitse bezetting, en dat was andere koek. Het is daarom belangrijk om dat uit elkaar te halen. Maar even belangrijk is het om te beseffen dat er aan de jaren veertig een beweging vooraf ging die de geesten rijp maakte om een specifieke bevolkingsgroep als minderwaardig, gevaarlijk, minder menselijk te zien – zodat er teveel mensen waren die als ze ‘wij’ zeiden de joden uitsloten, zoals er nu ook mensen zijn die ‘wij Nederlanders’ zeggen en daarbij iedereen met een andere achtergrond uitsluiten. Zo begon het toen ook, ook al kun je niet zeggen dat het weer hetzelfde af zal lopen.

    Ik ben ook naarstig aan het zoeken naar een antwoord op de vraag wat de werkelijke redenen zijn voor de opkomst van xenofoob rechts in Europa, plus de vraag waarom links er niet werkelijk in slaagt om daar een antwoord op te formuleren. Dat antwoord heb ik nog niet, en ik denk niemand nog, al zien we flarden en fragmenten van een antwoord, en nuttige en interessante pogingen. Vandaar mijn serietje De Toestand – kleine deeldiscussies.

  10. Anja, Je schrijft als kenmerken:
    Een gevoel van overweldigende crisis waar geen tradtitionele oplossingen voor zijn,
    Het geloof dat de eigen groep geslachtofferd wordt, wat elke daad tegen interne en externe vijanden rechtvaardigt,
    De vrees dat de groep door buitenlandse invloeden zal verzwakken,
    De ervaren noodzaak om een hechte en ‘zuivere’ gemeenschap bij elkaar te houden,
    De behoefte aan het gezag van ‘natuurlijke’ leiders
    Einde citaat
    Denk nu eens aan de vele oude volken die geheel of ten dele n ondergegaan zijn door buitenlandse overheersing
    Bv Indianen in noord en Zuid-Amerika, Australische inheemse volkeren, Papoeas en Timorezen, Tibetanen etc.
    Is het gevaar daar niet reeel? Wil je hun vrijheidstrijders fascistisch noemen?

  11. Je had het antwoord op je vraag zelf wel kunnen geven, Niek. In het geval van de inheemse volken die werden bedreigd – je had de Palestijnen ook nog op je lijstje kunnen zetten – is of was de bedreiging meer dan reëel. Dat was in het geval van het westerse fascisme duidelijk niet zo: het verspreide vijandbeeld over de joden als een ‘wezensvreemde invloed’ die bezig zouden zijn om de lokale cultuur te vernietigen en uit waren op de wereldheerschappij was een paranoïde fantasie, door de leiders die daar hun macht mee verworven aangewakkerd. En dit is dus de overeenkomst tussen het fascisme van een eeuw geleden en nu: nu wordt er een vijandbeeld geprojecteerd op de moslims, die, wederom, beschuldigd worden van stiekeme pogingen tot overheersing.
    In jouw eigen tekstje zie je het misverstand al verschijnen: sinds wanneer waren Nederlandse joden vroeger, en Nederlandse moslims nu ‘buitenlandse overheersing’?

    Ik kan je aanraden om de literatuur die is genoemd zelf te lezen. Op dit weblog krijg je maar een samenvatting van een samenvatting, en als je er echt meer over wilt weten moet je bij de bronnen zijn.

  12. Ben met je eens dat er grote overeenkomsten zijn tussen de PVV en de NSB. Populistische en extreemrechtse partijen zijn helaas van alle tijden maar wat mij echter meer verontrust is het feit dat de PVV meer steun geniet dan de NSB ooit heeft gekregen! Ik denk dat we met een zware radicalisering van de Nederlandse publieke opinie te maken hebben waar “doe effe normaal” niet meer geldt, althans, het wordt steeds normaler om te discrimineren op basis van geloof en, ja, ondanks dat het hevig door de PVV ontkend wordt, op basis van ras.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *