Te gast: Anne-Ruth Wertheim.
Het stuk staat in de antiracismekrant die deze week uitkomt.
DE MEDIA EN DE TWEEDELING IN DE SAMENLEVING
Anne-Ruth Wertheim
De gangbare manier van interviewen op TV en radio bevordert de tweedeling in de samenleving. De methode zet aan tot zwart-wit denken, onder-boven beelden, wij-zij gevoel, wie niet voor ons is, is tegen ons. Kijkers en luisteraars worden onderschat en krijgen ongemerkt een simplistisch wereldbeeld naar binnen gelepeld. Dat draagt bij aan een ontvlambare wereld.
Interviewer: Dus de media hebben het gedaan?
Geïnterviewde: Nou nee, … dat wil ik niet direct zeggen …
Interviewer: Je hoort het tegenwoordig anders wel vaak, de media zijn de schuld …
Geïnterviewde: Het ligt complex, je moet kijken naar een aantal factoren …
Interviewer: Dus u vindt dat de media géén schuld hebben?
Geïnterviewde: Nou nee, dat heb ik nu ook weer niet gezegd, het ligt ingewikkelder …
Interviewer: Laten we terugkeren naar ons onderwerp.
Interviewers pretenderen objectief te zijn. Door twee standpunten tegenover elkaar te zetten die zo ver mogelijk uiteen liggen, wekken ze de indruk ieder probleem van alle kanten te belichten. In werkelijkheid hebben zijzelf uit de talloze mogelijkheden er twee geselecteerd en houden ze daaraan halsstarrig vast. Het liefst nodigen ze dan ook twee sprekers uit met meningen die diametraal tegenover elkaar staan. En bij meerdere geïnterviewden rangschikken ze die in twee groepen tegenover elkaar.
De beperking van het aantal gezichtshoeken tot de magische twee, suggereert dat de wereld lineair in elkaar zit: twee uiteinden verbonden door een rechte lijn. Iedere geïnterviewde die het waagt een andere gezichtshoek te belichten, wordt afgekapt, in de rede gevallen of onverhoeds met een nieuwe vraag bestookt. De gewaarwording dat toch het totale probleem in beeld wordt gebracht, ontstaat doordat de uitspraken van de geïnterviewden voortdurend nauwkeurig worden gesitueerd op de verbindingsas. Telkens als de ene geïnterviewde met zijn of haar uitspraken in de buurt komt van het standpunt van de andere, begint de interviewer driftig te zoeken naar het omslagpunt. Waar eindigt het ene standpunt en waar begint het tegenovergestelde? Een koorddanser die heen en weer danst tussen de uitersten en in het voorbijgaan met de illusie zwaait dat alles onder controle is.
Zeker, er zijn geïnterviewden die geen rechtstreekse antwoorden geven, onnodig uitweiden, afleidingsmanoeuvres gebruiken of zich onttrekken aan de consequenties van hun ingenomen standpunten. Dan is afkappen natuurlijk geboden. Waar het mij om gaat is dat menige poging om de complexiteit van een probleem op tafel te krijgen, een zelfde lot beschoren is. Geïnterviewden die een nieuwe invalshoek naar voren brengen, worden niet zelden behandeld als onwillige kinderen die de boel in de war schoppen. Of, en dat is minstens zo erg, hun woorden worden simpelweg geduid als een nuancering van hun eigenlijke standpunt, zodat de heilige dichotomie intact kan blijven. Mensen die veel van een onderwerp weten en worden opgebeld om in een TV- of radio-programma te komen optreden, kunnen ervan meepraten hoe ze zonder pardon worden afgeserveerd zodra ze met nieuwe gezichtspunten komen: ‘dank u wel voor uw tijd, maar dit is te ingewikkeld voor ons publiek, we gaan een andere spreker zoeken’.
Slimme geïnterviewden zorgen ervoor in die voorbereidende fase maar zo’n beetje mee te praten binnen het stramien van de tweedeling. En in het interview zelf leiden ze dan de interviewer om de tuin door hun wezenlijk andere kijk op het besproken probleem te verpakken als een nuancering van het standpunt dat ze geacht worden in te nemen. Maar dat zijn de uitzonderingen die de regel bevestigen: voor complexiteit is in de meeste media geen plaats.
NOVA 13-12-2004. Jeroen Pauw interviewt Gabriel van den Brink, cultuursocioloog, over de noodzaak van modernisering van de islam in Nederland. De interviewer blijkt de tweedeling ‘modern-achterlijk’ in zijn hoofd te hebben.
JP: Voor de integratie van homoseksuelen in het christendom hebben wij mensen als Jos Brink gehad. Zou er een islamitische Jos Brink moeten opstaan?
GvdB: De acceptatie van homoseksuelen is niet de verdienste van het christendom, maar van de emancipatiebewegingen van de jaren zestig. De christenen zijn daar traag en met enige weerstand in meegegaan.
JP: Maar u vindt wel dat de moslims in ons land homoseksualiteit zouden moeten accepteren?
GvdB: Ja. Maar dat moslims het daar moeilijk mee hebben, heeft minder met geloof te maken dan met cultuur. Veel moslims van de eerste generatie komen van het platteland, de Magreb, Anatolië, en in èlke boerensamenleving heeft men grote moeite met homoseksualiteit, dat was vroeger bij ons ook zo …
Hier had de interviewer de geïnterviewde kunnen laten uitspreken of hij had hem vragen kunnen stellen die licht hadden geworpen op het verband tussen de culturele achtergrond van mensen en hun opvattingen. Bijvoorbeeld op het opmerkelijke gegeven dat boeren over de hele wereld vindingrijk en ondernemend zijn en toch geneigd homoseksualiteit af te wijzen. En daarmee hadden de kijkers een glimp kunnen opvangen van hoe complex culturen in elkaar zitten en hoe ze kunnen veranderen.
Maar de interviewer onderbreekt de geïnterviewde met een besmuikt lachje: Dus een soort algemene onderontwikkeldheid …?!
Als de geïnterviewde geen noemenswaardige tegenstand biedt, doet de interviewer er nog een schepje bovenop. Zijn nieuwe vraag over bruiden uit het land van herkomst, leidt hij in met: Omdat ze makkelijker twintig meter achter je blijven aanlopen ?!
De tweedeling die de interviewer zijn kijkers wilde voorschotelen, is er ongeschonden uitgekomen.Wij zijn modern, zij zijn achterlijk. De media zijn, om met Cees Hamelink te spreken, mediaplichtig.
O, Anne-Ruth, hier kunnen we – nee, moéten we – uren over praten.
Waar ik me ook steeds wilder aan erger is, dat de gewenste grenzen van het antwoord door de interviewer al in de vraagstelling worden meegebakken.
Toen u X overkwam, voelde u zich toen Y of Z? Het antwoord A wordt zichtbaar kribbig niet geaccepteerd.
Er volgt dus een tweede vraag: maar bedoelt u nu AY of AZ? en je kunt zien dat de interviewer dit als tijdverlies beschouwt. Wij noemen dat thuis nasi-of-bami-vragen en we hebben ons erin getraind, ze onmiddellijk te ontmaskeren.
De kunst van het open vragen stellen, het zou weer een verplicht hoofdvak moeten worden.
Overigens heb jij in je eerste voorbeeld nog geluk gehad. Voor hetzelfde geld had je dit gehoord:
Interviewer: Dus de media heeft het gedaan?
Geïnterviewde: Nou nee, … dat wil ik niet direct zeggen …
Interviewer: Je hoort het tegenwoordig anders wel vaak, de media is de schuld …
Geïnterviewde: Het ligt complex, je moet kijken naar een aantal factoren …
Interviewer: Dus u vindt dat de media géén schuld heeft?
Want hoe meer eenheidsworst de media ons voorschotelen, des te meer verplat media tot eenvoudig enkelvoud.
En wat De Deskundigen betreft: wij kunnen hier hartstochtelijk terugverlangen naar Doctor R.Clavan.
“Meteen na de val van de Berlijnse muur voorspelde ik al dat er in Oost-Europa een drinkwaterprobleem zou ontstaan. Daarom is het ook onbegrijpelijk dat wij al jaren melkpoeder exporteren, maar er nog steeds niet in geslaagd zijn waterpoeder te ontwikkelen. Dat moet toch ergens mee aan te maken zijn?”
Ik zie dit wel vaker, en daarom neem ik de media, als ik naar feiten op zoek ben vaak aanzienlijk minder serieus dan allerlei andere bronnen (zoals – o, wat ouderwets – boeken, compilatie werkjes van mensen die daar – zorgvuldig – veel tijd in staken.).
Laat ik eens een voorbeeld geven van deze, wat ik zou willen aanduiden als “evenwichts debielisering”, want dat is die neiging tot “tweedeling” in mijn ogen een beetje.
In het “klimaatdebat” krijgen skeptici, die denken dat het warmer worden van de aarde alleen maar “fantasie van de milieu mafia” is, regelmatig evenveel aandacht als de gewone wetenschappers van b.v. het KNMI die wijzen op de – weliswaar onberekenbare, maar mogelijk met ingrijpende gevolgen verbonden – risico’s. Dat vinden de mannen (en dames?) van de media “interessanter”. Er is dan “een debat”.
Dat inmiddels het overgrote deel van de meteo wetenschappers het warmer worden van het klimaat t.g.v. menselijke activiteiten als bewezen beschouwen (alleen over details kan men – soms zeer heftig, zie het ook weer door de mdia uit z’n verband gerukte “hockeystick verhaal” – van mening verschillen) doet kennelijk bij vele mensen van de media niet terzake …
Op mijn weblog staat hoe ik er tegenaan kijk.
Stel dat je bij een programma over astronomie naast wat astronomen ook wat mensen uitnodigt die er van overtuigd zijn dat de Aarde plat is. Interessant, interessant … er is een “debat”. Niet dus, want het gaat nergens over!
Dwaal ik af? Nee hoor. Ik gaf alleen een voorbeeld op een ander terrein. Ik woon in een buurt waar mogelijk ca. 50% van de bewoners redelijk recent (i.h.a. minder dan 30 jaar geleden) van buiten Nederland komen. En wat is daar sinds 2 november j.l. gebeurd? Niets bijzonders. Maar ja, dat is voor een flink deel van de heren van de media “niet interessant”.
Men schetst in mijn ogen soms een werkelijkheid die er niet, of maar zeer ten dele, is. Of kwalijker: Probeert die, zo lijkt het, te creëren. En dat was hetgene waar Geert Mak zich in zijn essay “gedoemd tot kwetsbaarheid” tegen keerde.
Mazzel & broge, Evert
Dit is nou precies een beschrijving van het gevoel wat me vaak bekruipt bij het zien of horen van intervieuws. Namelijk dat ik belazerd wordt ,maar niet helemaal begrijp hoe ze het doen. Dank voor deze verduidelijking.
Als je bedenkt dat 90% wordt opgeslagen in je onbewuste hou ik mijn hart vast. De media weet als geen ander hoe je de suggestie kunt overbrengen en ik acht ze dus ook zeer verantwoordelijk voor welke beeldvorming dan ook. Vooral bij jonge mensen vindt er hersenspoeling plaats. Dat is ernstig. De nieuwe generatie groeit op met beelden waarvan de media weet dat het slecht is. Wie sleept ze voor de rechter?