Pluriformiteit
Herman Beck heeft een nuttige en heldere inleiding geschreven over de islam, Islam in hoofdlijnen. (Uitgeverij Meinema, 2002) Beck is hoogleraar fenomenologie en geschiedenis van de godsdiensten, in het bijzonder van de islam in Tilburg.
Het boekje bestaat uit drie delen; een inleiding op het ontstaan van de islam en een korte geschiedenis van de verschillende stromingen, dan een inleiding op waar de islam eigenlijk over gaat, de vijf zuilen, en tenslotte nog een deel over moslims in Nederland en vooral het ontstaan van een ‘islambeeld’.
In de inleiding vertelt Beck waarom hij het boekje heeft geschreven. De islam is zichtbaar geworden in Nederland. De islam is een wereldgodsdienst, één op de vier wereldburgers is moslim. En nu heeft de islam zich ook definitief een plek verworven in een land waar tot voor kort het christendom de dominante godsdienst was. En nu merken we dat het beeld dat de moslims van zichzelf hebben niet altijd overeenkomt met het beeld dat de niet-moslims over hen hebben.
Waarom lopen die beelden zo ver uiteen?
Deels door de secularisatie in Nederland. Voor veel christenen en voormalige christenen is godsdienst naar de marge van ons bestaan geschoven, terwijl voor veel nieuwe Nederlanders met een moslim-achtergrond hun religie nog centraal staat in hun zelfdefinitie, en religie bovendien ervaren wordt als iets dat het gehele leven, ook het sociale leven kleurt en niet alleen een privé-opvatting is.
Deels doordat veel niet-moslimse Nederlanders feitelijk heel weinig of geen contact hebben met moslims en daarom gevoeliger zijn voor de beeldvorming die gecreëerd wordt door de politiek en de media.
Deels omdat zowel moslims als niet-moslims de neiging kunnen hebben om hun persoonlijke opvattingen met betrekking tot de islam te verabsoluteren. Maar: dé islam bestaat net zomin als hét christendom, schrijft Beck.
Dat kan ik geheel beamen. Tien jaar Gaza, temidden van een moslimgemeenschap, heeft me ervan doordrongen dat zelfs in zo’n afgesloten gemeenschap, (anderhalf miljoen moslims op land ter grootte van Texel en vrijwel geen mogelijkheid om er uit te komen) heel veel verschillende belevingen zijn van de islam, ook binnen dezelfde werkkring, binnen vriendenkringen, binnen families. Ik heb daar vrienden die vijf keer per dag bidden, ik heb vrienden die nooit naar de msokee gaan, die ook nog dikke vrienden van elkaar zijn – zonder ruzie. Althans, niet over het geloof. Daardoor weet ik twee dingen: er is in de praktijk van alledag geen standaardversie van hoe elke moslim zich gedraagt al weet elke moslim wel wat de vijf zuilen zijn, en het valt reuze mee met de onderlinge tolerantie en vrijheid om de islam op eigen wijze vorm te geven. Dat zal niet in elk land en in alle kringen even vrij zijn als ik het in Gaza meemaak. Er is dus sprake van grote diversiteit. Maar in Gaza is het mij vooral opgevallen dat religie wordt gezien als een individuele keuze, je bepaalt zelf wat je relatie is met God, niemand anders kan dat voor je doen. (Die gedachte is trouwens terug te vinden in de koran.) En die sterke nadruk op je vrije wil, je vrije keuze om je eigen relatie met God te vormen zie ik ook bij de moslims die ik heb leren kennen in Nederland. Daarnaast zie ik ook een sociale uitingsvorm van de islam, dat je als goede moslim verantwoordelijk bent voor je medemens. Dat je geen goede moslim bent als je je buren honger laat lijden terwijl jij meer dan genoeg te eten hebt. Daar komen we aan ‘waarden en normen’ die moslims in wezen met christenen (en socialisten) delen. En dan kunnen we ons voorstellen dat er moslims zijn die met verbazing kijken naar de individualistische graaicultuur die hier inmiddels gewoon is geworden en zich afvragen of dat het superieure westen is dat aan hun, barbaren, steeds als voorbeeld wordt voorgehouden.
Beck wil met zijn boek bijdragen aan de vermindering van de spanningen tussen belijders ven verschillende religies en levensbeschouwingen door zo onpartijdig mogelijk kennis over de werkelijke islam door te geven. Want ook al stelt hij dat dé islam niet bestaat, het is wel mogelijk om de religie in hoofdlijnen te schetsen. Daarbij is het belangrijk vooral uit te gaan van de islam zoals die geleerd, geleefd en beleefd wordt, met name door de soennitische moslims die 85% van de belijders van de islam uitmaken.
Ook daar kan ik me makkelijk bij aansluiten. Te vaak merk ik dat de oordelen over de Islam, vooral de negatieve oordelen, niet gebaseerd worden op die geleefde en beleefde realiteit, maar op de geschriften. Dan worden vervolgens ook nog vaak passages uit de koran gelicht die het negatieve oordeel bevestigen, zonder de context er in te betrekken, zonder de tijd waarin de koran is ontstaan daarin mee te nemen, en dus, zonder te kijken naar de strekking, de bedoeling, de richting die de koran aanwijst. We komen daar nog uitvoerig op terug als het gaat over een centraal heet hangijzer, de islam en de positie van vrouwen. We zouden het heel vreemd vinden wanneer we de positie van de vrouwen in Nederland niet af zouden meten aan de dagelijkse praktijk, maar met de rug naar de nu bestaande vrouwen in de bijbel gingen zoeken naar vrouwvijandige passages. Waar het van miechelt. Toch is dat wat veel mensen doen als het gaat om moslimvrouwen. Alsof dat geen mensen zijn die gewoon bestaan, die eigen keuzes maken, mensen waar mee te praten valt.
Beck:
Moslims behoren definitief en onomkeerbaar tot het religieus pluriforme landschap van Nederland. Wanneer niet-moslimse Nederlanders op grond van al dan niet bewuste vooroordelen en stereotypen een genatief beeld koesteren ten opzichte van moslimse medeburgers is dat een belemmerende factor voor de open interculturele communicatie die in een maatschappij als de Nederlandse onontbeerlijk is voor vreedzaam samenleven. Duurzaam vreedzaam samenleven is alleen mogelijk op basis van de erkenning van religieus pluralisme.
Waarom is er in Nederland toch zo’n dominante antistemming over de islam? En is dat nieuw?
Niet-moslimse Nederlanders? Is dat taalvernieuwed bedoeld? 😀
De huidige anti-stemming komt m.i. o.a. voort uit de volgende factoren:
– onwetendheid
– onbekendheid
– 11 september, 6 mei, 2 november
– slechte economie
– groeiende en meer zichtbare Islamitische gemeenschap
De eerste twee factoren zullen verdwijnen door de laatste; zodra iedereen contact heeft met meerdere moslims, zal de pluriformiteit duidelijk worden, zodat vooroordelen en discriminatie minder levenskracht zullen hebben.
Ik denk dat punt 4: de slechte economie mogelijk het belangrijkste is. Zelfs als moslims en andere minderheden wat meer geaccepteerd zijn, zal dit minder worden naarmate het slechter gaat met de economie. Dat betekent ook dat als de economie straks weer aantrekt (Allah volente ;-)) moslims weer wat meer ademruimte zullen krijgen.
Ik heb de niet-moslimse Nederlanders van Beck overgenomen. Te vaak worden ‘moslims’ tegenover ‘Nederlanders’ gesteld. Terwijl die moslims niet minder Nederlands zijn dan die Nederlanders. Ook helpt het niet om ‘moslims’ tegenover ‘christenen’ te stellen, omdat veel van die niet-moslim-zijnde-Nederlanders geen christen meer genoemd willen worden. Ik heb dus een term nodig die onderscheid maakt tussen Nederlandse moslims en Nederlandse niet-moslims. Dan maar de term van Herman Beck.
Dag Anja,
een leestip:
Eigenlijk zou een ieder die meent zich een mening te moeten vormen over de islam de essaybundel ‘Vreemde Verwanten?’ (redactie Paul van Tongeren en Gerrit Steunebrink) eens moeten lezen. Misschien een idee als proefballonnetje: dit boekje verheffen tot verplicht theoretisch denkkader voor een inburgeringcursus over DE islam? Pas daarna mogen de tot expert verklaarde bekende Nederlanders zichzelf serieus nemen. In deze essaybundel schrijven wetenschappers, columnisten en journalisten (waaronder Naima El Bezaz, Paul van Tongeren, Mohammed Benzakour, en Abdulwahid van Bommel) over verschillen en overeenkomsten tussen islam en christendom. De islam waarvan de meesten van ons niet zo veel weten. De islam die toch zeer nauw verwant is aan de traditie van het jodendom en christendom.
Waarschijnlijk ook door deze feitelijke kennislacune voeren veel politici, experts en (ja daar zijn ze weer) de media problemen in de actualiteit op alsof het een probleem van de islam als religie is. ‘Vreemde Verwanten?’ neemt de islam als invalshoek. De geschiedenis van de dialoog tussen islam en christendom, de mystieke stromingen en kunst van de islam vormen het denkbruggetje naar wat religie ons kan leren over o.a. seksualiteit, zelfbeeld, politiek in relatie met de godsdienst. De schrijvers in deze essaybundel laten over islam en religie een ander licht schijnen. En geloof me of niet, dat is een helderder licht dan van de bij het publiek beter bekende (af)goden als Ellian, Hirsi, Wilders en Scheffer.
Anja, waarom dan niet: niet-Islamitische Nederlanders? Moslims is toch geen bijvoeglijk naamwoord? Ik bedoel natuurlijk taalvernieuwend, ik haat spelfouten. 😉
Ik heb “Vreemde verwanten” gelezen. Zeer waardevol voor mijzelf om de pluriformiteit van de islam te leren kennen.
Evenwel, zoals ik ook al op Anja’s weblog “Islam voor beginners (0)” schreef:
“Vrijheid van interpretatie is zeker voor moslims – zie ook Anja’s weblog “Debat voor jonge moslims” (5 april 2005) – geen vanzelfsprekendheid. Er staat daar: “Omdat de interpretatievrijheid van veel individuele moslims vrij beperkt is door de zogenaamde ulema’s, de consensus van een grote groep islamgeleerden, is fundamentele moderniseringen van de Islam moeilijk door te voeren omdat je dan zo’n grote groep tot een fatwa – gemeenschappelijke uitspraak – moet bewegen”.”
Een goede studievraag over hoe ‘pluriformiteit’ zich verhoudt tot deze ‘consensus’.
Zozan, ik trek me niks van die schriftgeleerden aan. Ik, en volgens mij is dat de opdracht van elke moslim (een Koranvers zegt dat ook), ga mijn eigen weg in de islam. Ik luister bijvoorbeeld liever naar wat zo iemand als Nederlandse theoloog Ajouaou te melden heeft, die staat met beide benen in de Nederlandse samenleving.
Nu we aan het studeren zijn, wijs ik op zijn tekst “Hollandse islam” ( http://www.flwi.ugent.be/cie/majouaou/ajouaou8.htm ).
Veel lees- en studieplezier.
Anja (als ik je zo mag aanspreken),
Je schrijft heel terecht: “Te vaak merk ik dat de oordelen over de Islam, vooral de negatieve oordelen, niet gebaseerd worden op die geleefde en beleefde realiteit, maar op de geschriften. Dan worden vervolgens ook nog vaak passages uit de koran gelicht die het negatieve oordeel bevestigen, zonder de context er in te betrekken, zonder de tijd waarin de koran is ontstaan daarin mee te nemen, en dus, zonder te kijken naar de strekking, de bedoeling, de richting die de koran aanwijst.”
Mooie verwoording “geleefde en beleefde realiteit” want een moslim is meer dan alleen een gelovige, en bovendien van geloof naar praktijk is ook nog een grote stap.
Dat wat je met betrekking tot de koran noemt ‘context erin betrekken’ en ’tijd van ontstaan’ moet ik denken aan wat Zozan Willemse hierboven schrijft over ‘Gods waarheid’ versus ‘ook een historisch boek’. Is het niet de discussie tussen ‘Gods eeuwige onverandelijke letterlijke woord’ dat ik, als ik het in een politiek spectrum zet, meer bij SGP-ers kan plaasten versus ‘Gods historisch bepaalde woord’ dat ik meer bij CDA-ers kan plaatsen?
De studievraag is dan geworden hoe moslims de Koran willen (of mogen?) zien: als een onverandelijke, letterlijke tekst of als een historisch bepaalde tekst. Met de eersten is niet echt te praten, lijkt me, maar met de laatsten wel. Volgens mij hoort de grote groep islamgeleerden die een consensus hebben bereikt bij de eersten.
Misschien eens aan Herman Beck vragen.
Ernst, daar wil ik zelf ook meer over weten. Wat ik wel weet is dat de moslims die ik ken, waaronder dus een heleboel geëmancipeerde vrouwen, er van uit gaan dat je de koran moet lezen naar de bedoeling. De strekking. En dat je die vervolgens toe moet passen op deze tijd.
We komen er nog op terug.
In vind dat ernst een goed punt aansnijdt. Toch, ook met de groep die de Koran gesloten verklaart voor interpretatie zal gesproken moeten worden. Er is ook goed nieuws; de Koran schrijft aanpassing aan de gebruiken van het land waarin men zich bevindt voor.
Zelf vind ik het boek “De Islam” van de Amerikaanse theologe Karen Armstrong een uitstekende inleiding in de geschiedenis en hoofdlijnen van de Islam. (Nadere gegevens heb ik nu helaas niet bij de hand). Heb ik hier eerder aanbevolen!
Functioneel is elke religie hetzelfde.
Het biedt zingeving, een interpretatie van de geschiedenis (in lijn met de zingeving), een ethiek (eveneens in lijn met de zingeving) en een setje rituelen/gebruiken.
Het is voor mij dan ook vervreemdend om te constateren dat er zoveel onbegrip tegenover de Islam bestaat. Wellicht komt het omdat de zingeving (inhoudelijk) van de Islam niet bekend is bij niet-islamitische westerlingen; en dat er angst bestaat dat die zingeving (in grote mate) anders is dan de “onze”.
Hier sluit jouw Les 1 goed bij aan. Dank je wel.
Zondag is dat VPRO-programma over de Beschaving, ik heb daarin gefigureerd omdat ik toch toevallig in Amsterdam was. Zat bij een stukje waarin politici van nu uittreksels uit de Handelingen van de Eerste Kamer brachten, van toen destijds het wetsvoorstel voor de invoering van het Vrouwenkiesrecht werd behandeld. Politici van nu, maar van dezelfde politieke stroming als hun geestverwanten destijds. Was leuk, maar erg opvallend dat er op dezelfde manier over vrouwen werd gesproken toen, 80 jaar terug, als nu over Moslims. Bevoogdend. Het ging óver hen, maar geen van die mannen leek ooit echt met een vrouw gesproken te hebben. Er werden vrouwen ook karaktereigenschappen toegedicht die mij althans als vrouw geheel vreemd zijn, en die werden ook toegedicht aan de groep, vrouwen waren toen net zo allemaal hetzelfde in de ogen van de mannelijke beschouwer als moslims dat nu vaak zijn. Ik ben er zelf altijd heel optimistisch over, zie het alleen als een kwestie van tijd. Maar ik ben sowieso een optimistisch mens. Misschien vergis ik me.
In nr. 10 bedoel ik:
Karen Armstrong: “Islam. Geschiedenis van een wereldgodsdienst” (2e druk, 2003; uitg. Hooiberg, Epe).
Oorspronkelijke titel: “Islam. A short history”.
Mohammed Boukhari verwijst naar “Hollandse islam” van theoloog Ajouaou.
Ik lees daar: “Dat ik me hier in Nederland aan de Nederlandse wet laat onderwerpen als het gaat om het erfrecht, betekent niet dat ik vind dat de Koran, waarin staat vermeld dat de vrouw twee keer minder krijgt toebedeeld, niet deugt. Een niet-deugend Koran is iets dat velen verwachten van een Hollandse islam.”
Heel mooi wordt hier duidelijk dat het er om gaat hoe je met de koran kunt omgaan. Een tekst als ’twee keer minder’ deugt los van de historische contekst voor ons egalitaristen niet (toch?). Dus de koran letterlijk, als eeuwige waarheid genomen deugt niet. Maar historisch genomen wel als blijkt dat vrouwen eerst niets kregen en met de koran in hand de helft, en dat is dan wat moslims zeggen als ze het over de ‘bedoeling’ van de koran hebben.
Verder, ik wil niet vissen in troebel water maar van ‘onderwerpen’ door Ajouaou aan het gelijkheidsartikelen voor man en vrouw kijk ik toch een beetje op. Die artikelen zijn toch ten volle te respecteren en in je hart te sluiten als je hier wilt leven en wonen en integreren? En als je het niet mee eens bent met grondwetsartikelen richt je toch een partij op om ze te veranderen? Dat is geintegreerd zijn: meedoen. Maar ‘onderwerpen’?
Kortom, vragen, vragen en nog eens vragen. Als jullie vinden dat ik uit de bocht vlieg, laat me dan alle hoeken van de virtuele kamer zien.
Ernst, Anja en de rest,
Over interpretatievrijheid van de koran werd ik gemaild door een korankenner.
In soera 3.7 staat:
“Hij is het die tot jou het boek heeft neergezonden; een deel ervan bestaat uit eenduidige tekenen – zij zijn de grondslag van het boek – en een ander deel uit meerduidige… de verklaring ervan kent niemand behalve God, en zij die een diepgewortelde kennis hebben…”.
Het is hartstikke goed om hier in alle openheid en rust van gedachten te wisselen over allerhande geloofszaken.
Ik vind het ook heel interessant allemaal, serieus, en als niet-moslim steek ik er best veel van op.
Maar mij bekruipt steeds vaker een ongemakkelijk gevoel, dat ik hier daarom maar gewoon in de discussie inbreng.
We, ik bedoel nu even de niet-moslims, praten hier en elders vrij en ongehinderd over het geloof van een grote groep medeburgers. Geloof is, weet ik uit eigen ervaring, een behoorlijk intiem onderwerp. Zeker als anderen zonder dat jij daarom hebt gevraagd jouw geloof of geloofsinterpretatie ter discussie stellen. Dat vind ik persoonlijk al ongemakkelijk in kleine kring, maar ik zou me werkelijk niet moeten indenken dat mijn kleine en private geloof dagelijks enorm uitvergroot alle kranten haalde en op talloze weblogs voortdurend positief en negatief ter discussie stond. Ik zou me geen raad weten.
Ik vind het dan ook steeds moeilijker worden, mee te lezen, te denken, te praten over de islam.
Ik ervaar een groeiend gevoel van gêne.
Want hoe we het ook draaien of keren: we hebben het (ook hier) weinig tot niet gehad over de redenen waarom we zoveel aandacht wijden aan zoiets intiems als het geloof van een grote groep medeburgers. Die redenen zijn bepaald niet, proef ik uit sommige reacties, omdat men het een ‘betrouwbaar’ geloof vindt (ik weet even geen beter woord). Er spreekt namelijk ontegenzeggelijk wantrouwen en zelfs een onbestemde angst uit bepaalde reacties.
Dat komt m.i. omdat het reële gevaar van extremisme en de reële angst daarvoor wordt geprojecteerd op het geloof van een hele bevolkingsgroep. Ja Claar, en precies daarom is het zo belangrijk dat mensen meer weten, meer leren over de islam, geef ik mezelf maar vast even als antwoord.
Allemaal waar, natuurlijk. Maar dat neemt niet weg, dat van dezelfde groep van wie nu het geloof hevig onderwerp van gesprek is (en soms onder vuur ligt), eveneens de cultuur, de taal en zelfs de manier waarop zij zich kleden door velen als een aanval op ‘onze’ democratie wordt ervaren. Het wordt allemaal op één negatieve hoop geveegd. Zonder te ontkennen dat er interculturele spanningen en problemen zijn, wil ik toch ook met nadruk een keer gezegd hebben dat een van de redenen waarom de islam uberhaupt zo openlijk onderwerp van discussie kan zijn, is omdat er een maatschappelijke ongelijkheid bestaat tussen niet-moslims en moslims.
Probeer je maar eens voor te stellen, dat moslims op dezelfde wijze en met dezelfde intensiteit bijvoorbeeld het christendom ter discussie zouden (willen) stellen. Dat is ondenkbaar en zou door velen als niet acceptabel worden beschouwd. Het is zelfs zo dat moslims nog nauwelijks ruimte krijgen, zich nu in de media te verweren. Ja maar, Claar, het christendom is niet zo bedreigend. Of ja maar, Claar, het christendom kent niet zulke uitwassen. Niet alleen is dat niet waar, ik ben ervan overtuigd dat de gemiddelde christen, hindoe, jood, moslim, welke smaken zijn er nog meer, geen enkele bedreiging vormt of wil vormen voor welke samenleving dan ook.
Al die niet-moslims die ineens boeken over jouw geloof gaan lezen, soms op hoog exegetisch niveau pretenderen er meer verstand van te hebben dan jij die moslim bent, er soms rare interpretaties aan geven waartegen je je als moslim nauwelijks kunt verweren (laat staan dat je dat wilt), al die bemoeizucht met zoiets privaats als de geloofsovertuiging van de ander. Ik zou er als moslim doodmoe en doodziek van worden en bewonder, dat meen ik, de energie en het geduld waarmee sommigen hier en elders de vragen en angsten van de ander tegemoet blijven komen.
Ik heb er dringend behoefte aan, hier met elkaar vast te stellen waarom we, moslims en niet-moslims, dat eigenlijk doen: de islam openlijk bediscussieren. Dit staat los van de manier waarop, want ik vind Anja’s studieclubje op zich een goede act, die godzijdank ruimte laat voor een hoop open en belangstellende vragen. Ook over andere religies.
Want als we het gevoel van bedreiging dat er van de islam uit zou gaan, willen wegnemen door meer begrip te vragen en op te brengen voor de islam, erkennen en bevestigen we daarmee dan niet impliciet dat er een bedreiging van uitgaat of uit kan gaan? Ik kan het niet anders zien.
Voor mij persoonlijk gaat er geen enkele bedreiging uit van ‘de’ islam. Vroeger niet en nu niet.
Ik persoonlijk voel dus ook geen behoefte of noodzaak, anders dan leergierigheid, het geloof van islamitische medeburgers zo intensief en openlijk te bespreken. Zoals gezegd, ik geneer me er eigenlijk voor.
Dat wilde ik een keer gezegd hebben.
Beste Anja,
Ik heb een bijzondere ontmoeting gehad in het afgelopen weekend.Met een Marokkaanse man, Mohammed. Kranten lees ik niet dagelijks meer en zo was ik mij nog niet eens bewust van de rellen die inmiddels de kop hebben opgestoken, wereldwijd. Waarom is dat relevant ? Ik was in een café en ik zag een man door wiens aanblik ik gegrepen werd. En ik dacht; zou hij nou marokkaans zijn ? Nee toch, hij drinkt een biertje en rookt een sigaret. Neeeeehhh, dat kan niet. Ik voelde de opbouw van een prettige spanning. Ergens voelde ik een zekerheid van elkaar gezien hebben. Weg viel het onderscheid; ik kwam heel even thuis toen we elkaar spontaan aanspraken en ik voelde dat ik niet meer bij hem weg wou. En nog is er een stil verlangen naar meer ontmoeting. Alleen, die zal er niet komen. Die vrijheid heb ik niet. Maar de passie die ik heel even en tamelijk onschuldig beleefd heb maar die mij diep geraakt heeft, verwijst voor mij naar het verlangen naar verbinding met mijn medemens, welke kleur of afkomst dan ook. Ineens ben ik een ervaring rijker; ik heb een liefdevolle kus (op mijn wang) gekregen van een Marokkaanse jonge man. Liefdevol heb ik de naam Mohammed gefluisterd. Ik, die zo angstig alle veranderingen op gebied van religie en samenleving gadesla. Die vaak het gevoel heeft dat het allemaal verloren is. Ik voel me een stukje beter na dit weekend. Zoveel beter zelfs, dat de berichtgeving over die rellen aangaande die spotprenten bij mij niet meer dat gevoel van verlorenheid oproepen. Ik ben dit weekend gevallen, zomaar spontaan en onbegrensd, voor een man met een mij aansprekende uitstraling. Ik zag hem, en hij zag mij. Mogelijk zie ik hem ooit weer, maar hoe dan ook was dit een goddelijk geschenk. Voor nu heeft hij er voor gezorgd dat ik meer wil weten, om niet nog eens de vergissing te begaan dat ik alle moslims over één kam scheer. Ineens heb ik zin om eens een Marokkaans recept op te zoeken. En bij Google tikte ik in “Bijbel Koran vergelijk”. En zo kwam ik bij jouw weblog. Deze cursus zet ik bij mijn favorieten.
Eigenlijk voel ik me momenteel erg verliefd en is dit spontaan een uitlaatklap voor romantische gevoelens. Weet je wat ik besef ? Ook ik ben bezig te integreren in onze samenleving. Het zijn nogal veranderingen. Misschien wordt het tijd om dat te erkennen, dat ook autochtonen mogen toegeven dat ze moeten wénnen aan zoveel nieuwe (want wat is nou 40 jaar ????) medelanders. Ook ik zoek mijn plekje net als ieder ander.