Verdeeld land – gedeeld land (1)

jeantillie-2.jpg
(Jean Tillie)

Ik heb het boek van Jean Tillie gelezen, Gedeeld land. Het multiculturele ongemak van Nederland. Ik vind het erg goed, verhelderend, het geeft een begrippenkader aan waarmee we de discussie over integratie zonder meer op een hoger plan zouden kunnen helpen, het geeft een verklaringsmodel voor wat er op dit moment in Nederland aan de hand is, en ook nog een rij zinnige aanbevelingen wat er te doen zou zijn aan de polarisatie in Nederland. Ik ben van plan er een kleine serie aan te wijden, zoals men dat van mij hier inmiddels gewend is – een beetje als docent (ik kan het niet laten). Ondertussen zou ik iedereen aanraden daar niet op te wachten en het ze;f te lezen. Als het aan mij lag gaf ik het als verplicht huiswerk op aan alle politici, inclusief de linkse.

Ewoud Butter, van het Allochtonenweblog (hier) maakte in februari een interview met Tillie, dat ik met dank overneem, als introductie.

‘Multiculturele samenleving is een gegeven’ (interview jean tillie)

Ik vind het waanzinnig dat een vice-premier oproept om te generaliseren en te polariseren. Daarmee los je geen problemen op. Bos denkt zo het Fortuyn-electoraat terug te krijgen, maar de hysterie en de onrust blijven hierdoor alleen maar voortbestaan. ’

Aan het woord is hoogleraar Jean Tillie. Hij doet al jaren onderzoek naar verschillende aspecten van de multiculturele samenleving. Hij publiceerde veel over de politieke participatie van migranten, over migrantenorganisaties en over extreemrechts stemgedrag in Europa. Het onderzoek dat hij met Marieke Slootman deed naar radicaliseringsprocessen onder Amsterdamse moslims heeft grote invloed gehad op het beleid van de gemeente Amsterdam. Tillie is sinds vorig jaar bijzonder hoogleraar Electorale Poltiek en is als adjunct-directeur verbonden van het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES) van de Universiteit van Amsterdam. In zijn onlangs verschenen boek ‘Gedeeld land’ maakt Tillie de balans op van het multiculturele debat in de afgelopen jaren en doet hij aanbevelingen om van een ‘verdeeld land’ weer een ‘gedeeld land’ te maken. Een goede aanleiding voor een interview.

Democratie en onbehagen
Mijn belangrijkste zorg is de democratie. Nederlandse burgers hebben minder vertrouwen gekregen in de politiek. Er is sprake van onbehagen en dat spitst zich vaak toe op kwesties die met de multiculturele samenleving te maken hebben.”

Tillie vindt dat dit onbehagen serieus wordt genomen. ‘Ik ben niet van de school die problemen wil ontkennen. Het is trouwens een hardnekkig misverstand dat in de Nederlandse beleidnota’s de problemen lange tijd zouden zijn ontkend. In die nota’s werden de problemen meestal wel keurig opgenoemd, maar er werd heel lang niet echt een discussie over gevoerd. Dat past ook in een traditie. We zijn in Nederland niet gewend te debatteren over elkaars levensbeschouwing en levensstijl. Ook over de normen en waarden van het christendom zijn amper debatten gevoerd. Het christelijke geloof werd in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw wel geridiculiseerd, maar er vonden amper serieuze discussies plaats.’

Jean Tillie verwijst voor een verklaring van het onbehagen over de multiculturele samenleving naar onderzoek van de Amerikaan Robert Putnam. Hieruit bleek dat in wijken met een grote etnische diversiteit, bewoners van alle etnische achtergronden zich terug trekken. Etnische diversiteit leidt tot een daling van het sociale vertrouwen tussen etnische groepen en binnen etnische groepen. Tillie: “Het onderzoek van Putnam leverde een onaangename conclusie op: etnische diversiteit leidt tot sociaal isolement. Dezelfde conclusie trokken Lancee en Dronkers later uit een vergelijkbaar onderzoek in Nederland. Dit sociaal isolement is zowel bij extreemrechts als bij moslims een belangrijke verklarende factor voor radicalisering.”

In zijn boek schrijft Tillie: “Allochtone Nederlanders en autochtone Nederlanders voelen zich psychologisch onveilig. De multiculturele samenleving krijgt de schuld van deze situatie. Een meerderheid van de inwoners van Nederland heeft het gevoel dat ze gediscrimineerd worden en slachtoffer zijn van een onrechtvaardige, onoverzichtelijke maatschappij. Dit leidt tot passiviteit, starheid en het onvermogen om de omgeving met een genuanceerde blik te bekijken. Conflicten hebben de neiging snel te escaleren omdat mensen alleen nog maar met zichzelf bezig zijn en geen oog meer hebben voor het gemeenschappelijke belang. In de politiek mondt dit uit in een hysterisch debat over ‘de’ Nederlandse cultuur, over Marokkaanse ‘straatterroristen’ en over ‘extremistische’ moslims.”

Integratiedebat
Hans Janmaat was de eerste Nederlandse politicus die het ongenoegen in de jaren 80 met de multiculturele samenleving op de agenda zette. Jean Tillie maakte in die jaren zelf voor het eerst kennis met het electoraat van Janmaat: hij raakte tijdens een popconcert verwikkeld in een vechtpartij toen zijn zwarte vriend door aanhangers van Janmaat in elkaar werd geslagen. Tillie werd zelf met een stalen pijp het ziekenhuis ingeslagen. Toch is Tillie mild over de politicus Janmaat: “Hij is een van de eersten die het multiculturele ongemak aan de orde stelde. Hij benoemde een sluimerend probleem in de Nederlandse samenleving, maar werd weg gezet als een gevaarlijke gek. Als je nu leest wat er op het internet allemaal wordt gezegd, dan zijn Janmaats woorden met terugwerkende kracht gematigd. De man had alleen wel veel neo-nazistisch volk om zich heen.”

Na Janmaat was de Bolkestein de tweede politicus die het onbehagen met de multiculturele samenleving aan de orde stelde. Tillie: “Die kon niet worden weg gezet als een gevaarlijke gek. Hij was partijleider van de VVD. Hetzelfde gold voor Paul Scheffer toen hij het onderwerp vervolgens bij links agendeerde. En daarna kregen we natuurlijk 11 september, de opkomst en moord op Fortuyn.”

Spelregels voor het debat
Inmiddels is het integratiedebat al jaren op volle gang en daarbij worden volgens Tillie geregeld democratische regels overtreden door politici, journalisten en publicisten. “Het democratisch debat moet binnen bepaalde grenzen plaats vinden” doceert hij. “Om te voorkomen dat het debat uit de klauwen loopt moet je je aan drie spelregels houden: je mag niet oproepen tot geweld, je mag geen leden van de politieke gemeenschap uitsluiten en je moet de menselijke waardigheid van deelnemers aan het debat altijd respecteren.” In zijn boek illustreert Tillie dit met de volgende voorbeelden: “‘Jongerenimam’ Abdul- Jabbar van de Ven schendt de ‘geengeweldsregel’ als hij hardop hoopt dat Geert Wilders zal sterven. Rita Verdonk schendt de ‘geenuitsluitingsregel’ als ze aan een orthodoxe moslim met de Nederlandse nationaliteit, die vrouwen geen hand wil schudden, vraagt waarom hij eigenlijk in Nederland blijft. En Theo van Gogh schond de menselijke waardigheid van moslims door ze voortdurend met ‘geitenneukers’ te vergelijken.”

Jean Tillie signaleert ook andere methoden om mensen buiten het debat te houden. “Wanneer je iemand ‘racist’ noemt, kun je een debat met die persoon verder wel vergeten. Omgekeerd is ook de term ‘politiek correct’ een subtiele manier geworden om iemand buiten te sluiten van het debat. Ook vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog worden te snel gemaakt. Die vergelijkingen gaan altijd mank.” Hij maakt zich ook druk om het taalgebruik op websites. “Het is op verschillende sites als GeenStijl en Elsevier normaal geworden om Marokkaanse jongeren aan te duiden als ‘rifratten’. Dat kan echt niet, vind ik.”

Wilders
Tillie vindt het dan ook goed dat Wilders voor het Amsterdamse gerecht wordt gedaagd. “Wilders voert helemaal geen debat. Hij discrimineert en sluit door zijn wijze van debatteren mensen uit. Wanneer je de Koran een fascistisch boek noemt en wilt verbieden, zeg je dat het boek niet thuis hoort in een democratie. Dan sluit je mensen uit. Ik vind dat je mensen altijd deel moet laten zijn van het politieke systeem. Ik vind het terecht dat Wilders vervolgd wordt omdat dan duidelijk wordt waar de juridische grenzen liggen. Ik zou er tegen zijn als hij in de gevangenis komt. Een symbolische geldboete lijkt me beter.”

Vicieuze cirkel
Tillie signaleert in zijn boek de volgende vicieuze cirkel: “sociaal isolement bij de autochtone Nederlanders leidt tot psychologische onveiligheid bij de moslimbevolking. Psychologische onveiligheid bij moslims vergroot de gevoeligheid voor moslimradicalisme en extremisme, wat weer de sociale desoriëntatie bij de autochtone bevolking versterkt. De polarisatie in Nederland neemt toe. Nederland bevindt zich al jaren in een impasse en er lijkt geen einde te komen aan alle discussies rond de multiculturele samenleving. Door deze voortdurende aanwezigheid van een niet opgelost politiek strijdpunt daalt het politieke vertrouwen en staat de legitimiteit van de democratie onder druk.”

De politiek zou deze vicieuze cirkel moeten doorbreken, maar voorlopig gebeurt dat niet. Rita Verdonk en Geert Wilders hebben er volgens Tillie namelijk geen enkel belang bij om een andere wending te geven aan het in zijn ogen autistische en het hysterische debat. “Verdonk en Wilders winnen er immers Kamerzetels mee. En andere politici proberen niet echt het debat een andere wending te geven. Soms doen ze zelfs mee aan polarisatie en generalisatie, zoals Wouter Bos. Dat vind ik onverantwoordelijk. Ze zijn vooral bang om kiezers te verliezen, omdat ze ervan uitgaan dat de meeste kiezers tegen migranten zijn. Toch zijn er tekenen dat dit wel eens zou kunnen veranderen, zoals een TNS/NIPO onderzoek waaruit blijkt dat we in Nederland aanmerkelijk minder negatief zijn gaan denken over moslims. Dat biedt hoop.”

PvdA
Van de recente PvdA-nota over integratie is Tillie niet erg onder de indruk. “Ik lees er geen visie op de multiculturele samenleving in. Het gaat teveel over extremen. De overgrote meerderheid van de moslims in Nederland neemt volop deel aan de samenleving. Ze kiezen voor democratische middelen in het debat. Ze willen meedoen. De politieke participatie bij gemeenteraadsverkiezingen stijgt. Aangezien politieke participatie identificatie met Nederland en democratische opvattingen bevordert, stijgt hiermee de politieke integratie van moslims. Daar moet het over gaan en niet over die paar vrouwen die een boerka dragen.”

Ook over de vorige week door Wouter Bos weer aangezwengelde discussie over nationalisme heeft Jean Tillie een duidelijke mening: “Het gaat in die discussies meestal over een etnische vorm van nationalisme. Dan gaat het over een gemeenschappelijke afkomst, het gedeelde etnische verleden van autochtone Nederlanders. Daar kun je als migrant nooit een onderdeel van worden. Ook de pogingen om een Nederlandse cultuur te definiëren leiden tot niets. Ik zou het liever willen hebben over contractnationalisme. Daarbij ligt het accent niet op een gedeeld verleden, maar op een gedeelde toekomst en op gelijkheid voor de wet en het erkennen van de democratische instituties. Als er al een gezamenlijke ‘cultuur’ is, dan is dit de erkenning van de democratische rechtsstaat en de daarin verankerde normen en waarden.”

Aanbevelingen
Een contractnationalistische visie op de Nederlandse samenleving is één van de aanbevelingen die Tillie in zijn boek doet. Daarnaast pleit hij voor de erkenning dat Nederland nu eenmaal een multiculturele samenleving is. ‘De multiculturele samenleving is een gegeven. Het is heilloos dat te ontkennen. Het heeft veel meer zin je af te vragen hoe je er mee om gaat. We moeten er geen probleem van maken dat er verschillende culturen zijn.” In zijn boek schrijft Tillie: “Er zullen altijd verschillen tussen mensen blijven bestaan. Binnen de regels van de democratie moeten deze verschillen ook bestaan omdat zij de maatschappij voortdurend scherp houden. Wat voor de één vanzelfsprekend is, is dat voor de ander niet. Wat voor de één ondenkbaar lijkt te zijn, is voor de ander routine. Culturele verschillen in een samenleving zijn onontkoombaar en zeer gewenst. Zolang de grenzen van de democratie maar worden bewaakt. Multiculturalisme is een feit en pragmatische verdraagzaamheid dus een noodzaak.”

We kunnen ons volgens Tillie beter inspannen om wat te doen aan het gebrek aan sociale cohesie en het sociale isolement waarin groepen allochtonen en autochtonen verkeren moet worden doorbroken. Dat is dan ook zijn derde aanbeveling. Verder pleit Tillie voor politici die minder bang zijn voor het verliezen van kiezers (vierde aanbeveling). Zij moeten binnen de grenzen van het democratische debat kiezen voor een zakelijke politiek en genuanceerde visies op de multiculturele samenleving aan het electoraat voorleggen (vijfde aanbeveling). Kwesties rond de multiculturele samenleving moeten ín de democratie worden opgelost en niet daarbuiten.

Tillie hoopt dat zijn boek een bijdrage zal leveren aan het debat over de multiculturele samenleving. “Ik maak me zorgen over een verminderd vertrouwen in de democratie en over een toename van extremisme. Ik heb een analytisch boek willen schrijven en geen politiek boek, maar natuurlijk voel ik me wel betrokken bij het onderwerp. Ik ben zelf opgegroeid in een ‘Vogelaarwijk’ (Nazareth in Maastricht) en woon nu nog steeds in een wijk met veel problemen. Als vrijwilliger zet ik me in voor de Denktank Sociale Cohesie van het stadsdeel Oost Watergraafsmeer. Natuurlijk zullen mensen er een politiek etiket op willen plakken. Toen ik onderzoek naar moslimextremisme deed noemden sommigen me rechts, misschien noemen ze me nu links. Ze doen maar.”

Gedeeld land, het multiculturele ongemak van Nederland is verschenen bij uitgeverij Meulenhoff.

Ewoud Butter

Serie, gebaseerd op het boek van Tillie, begint hier.

11 gedachten over “Verdeeld land – gedeeld land (1)

  1. “Toch is Tillie mild over de politicus Janmaat: “Hij is een van de eersten die het multiculturele ongemak aan de orde stelde.”

    Niet dat ik iets met hem had, want dat was min of meer voor mijn tijd, maar een treffende opmerking. Als men toen meer naar hem geluisterd had i.p.v. hem weg te zetten als xenofobe racist dan hadden we vandaag wellicht wat minder problemen gehad. Ik beschouw Geert Wilders feitelijk als een zelfde persoon …. een vertolker van het genoeg hebben van het opgedrongen multi-culturele gedoe en politieke overcorrectheid. De tijd zal leren of over 20 jaar men dezelfde conclusie zal moeten trekken over Geert Wilders dan men nu over Jan Maat doet. Persoonlijk hoop ik dat deze keer er wel ingespeeld gaat worden op een gevoel wat volgens de laatste peilingen 32 zetels zou opleveren.

  2. En grappig hoe mild jij dan weer bent over Wilders, Will. Dat ‘genoeg hebben van opgedrongen multicultureel gedoe en politieke overcorrectheid’, als Wilders in feite zegt: weg met de moslims, wat een gezellig eufemisme.

    Dit is het uitgangspunt, of je wilt of niet: we leven in een multiculturele samenleving, en dat gaat niet meer veranderen. Dat geeft bij een deel van de autochtone bevolking een gevoel van onbehagen dat voornamelijk wordt afgereageerd op één bevolkingsgroep die het allemaal gedaan zou hebben. Politici als Wilders spelen daar op in, en verwerven daar hun politieke zetels mee. Maar hij mag dan mooi inspelen op het onbehagen, hij geeft geen enkele haalbare oplossing. De mensen die niet verder denken dan dat ze graag hun onbehagen bevestigd willen zien en op Wilders stemmen zullen op de koffie komen. Er is namelijk geen enkele manier binnen een westerse democratie om een groot deel van de bevolking als ongewenst weg te krijgen, (waar ik blij om ben), maar al het gedreig in die richting levert wel precies dat op waar mensen zo bang van worden, polarisatie, isolement, vijandschap, radicalisering.

    Je zult het vanzelf merken, Will. Ik hoop nog steeds dat er genoeg mensen zijn die hun verstand er bij houden. Tillie geeft een aantal goede aanwijzingen. Kom ik nog op.

  3. Kunnen we als autochtone Nederlanders wel met elkaar omgaan dan alleen als je elkaar kent?
    Praktijk voorbeeldje op deze zonnige zondagmorgen:
    Op het pad komt een man mij tegemoet gelopen en ik groet “Goede morgen”.
    De man blijft staan en hij klinkt nogal aggressief als hij zegt
    “Heeft u het tegen mij?”.
    “Ja, verder niemand hier, toch?”.
    “Kent u mij dan?”.
    “Nee, ik denk het niet, moet dat dan?”.
    “Waar bemoeit u zich dan mee? Of ik een goede morgen wil hebben maak ikzelf wel uit, dat gaat u niets aan”.
    Nou ja, ik geloofde mijn oren niet, ’t moet toch niet gekker worden!
    Vijf minuten later hoor ik roepen : “Keef halik” (hoe gaat het met je?)
    Gelukkig, dat maakt alles weer goed en vrolijk want ik heb nog een hele dag te gaan.
    Zal ik een volgende keer weer een onbekende Nederlander groeten of loop ik zonder iets te zeggen door?
    Nee, ik zal groeten want samen leven begint met een eigen positieve houding, ook waar het gaat om de kleine dingen.

    Groet Gerrie

  4. Ik heb ook eens zoiets meegemaakt Gerrie. Ik sluit me aan bij je laatste alinea. We blijven groeten. Het is één van de lekkere sausjes van de samenleving.

    Dag!

    Jan.N

  5. Gerrie en Anja,

    Hartelijk dank voor het (door)sturen van E mail plus foto-bijlagen. Fijn, dat die mensen tenminste voor een moment gelukkig kondsen zijn. Nogmaals, jullie zijn goed.

    Jan.N

  6. Fijn dat je de foto’s ontvangen hebt Jan.
    Het feest was trouwens al voorbij maar dit groepje was, laat in de avond, nog niet naar huis te krijgen.

    Dank Anja, voor het doorsturen.
    Groet
    Gerrie

  7. Klinkt als een interessante toevoeging aan het social contract-debat van Locke tot Rawls.
    Alleen dat woord contractnationalisme. Ik krijg er kippenvel van en kan uit bovenstaande ook niet opmaken wat dat toevoegt aan de bestaande wetgeving.
    Benieuwd naar de rest.

  8. Het blijft lastig. Een cordon sanitaire werkt niet , dat heeft Janmaat idd aangetoond. Hoewel we destijds nu ook weer niet naar hem hadden hoeven luisteren, de man was een beetje raar tenslotte. Ik zal nooit vergeten hoe hij het verliezen door het Nederlands elftal ooit eens weet aan het hoge gehalte “allochtonen” ( ja mensen als Rijkaard bedoelde hij…..) en hoe hilarisch dat was. Idioot natuurlijk dat hij werd vervolgd en nota bene ook nog veroordeeld om de uitspraak “Nederland is vol”, maar er gebeurden wel meer gekke dingen in die tijd.
    Uitsluiting werkt dus niet. Ik betwijfel sterk of Janmaat ooit uit de marge was gekomen, zelfs als hem geen strobreed in de weg was gelegd.

    Wilders is helaas een stuk slimmer. En veel politici maken denk ik de fout dat het niet uitsluiten van Wilders hetzelfde betekent als hem niet tegenspreken. Waardoor hij alleen maar verder zal groeien. Niemand behalve Pechtold gaat echt en consequent tegen Wilders in.

    Destijds was het zo het politieke establishment er niet voor terugdeinsde oude vrouwtjes die hun eigen buurt niet meer terugkenden en doodsbang voor “al die buitenlanders” waren uit te maken voor notoire racisten. In plaats van begrip voor hun electoraat te hebben.

    Nu schieten we de andere kant op en helaas schieten we enorm door. Je moet nu de Wildersen kennelijk zonder tegengas alle ruimte geven omdat anders je eigen partij electoraal wordt weggevaagd en als een mening niet wordt vergezeld van beledigingen en generalisaties is het geen mening. Heerlijke tijden.

  9. Sebastiaan (8)

    Helaas moet ik het met je eens zijn, dat alleen Pechtold echt en consequent en vooral gefundeerd tegen Wilders ingaat. Ook mijn eigen partij (SP) is te lankmoedig t.o.v. Wilders. Dat betreur ik.
    Ik ben een twijfelaar, misschien heb ik het fout, maar dan hoor ik dan wel.

    Jan.N

  10. Interessant. Een heldere visie van Tillie.

    Zelf ben ik ook voorstander van berechting van Wilders. Vooral omdat dat wat meer klaarheid kan brengen.(De eventuele strafmaat zelf is niet belangrijk). Aan de andere kant moeten we ook weer niet de illusie koesteren dat in de jurisprudentie algemeen geldende absolute grenzen kunnen worden vastgesteld wat betreft de strafwetartikelen over aanzetten tot haat, groepsbelediging en geweldpleging tegen bepaalde groepen. Elke kwestie zal op zichzelf weer moeten worden beoordeeld en afgewogen.

    Een van de grote obstakels is het voortdurend erop hameren, van bepaalde rechtse zijde, dat het idee van “de multiculturele samenleving” als zodanig ongewenst of zelfs een illusie zou zijn (“multikul”). Terwijl we al lang fetelijk in een multiculturele samenleving leven, en dat ook niet meer kan worden teruggedraaid, als men dat zou willen. Hieraan verwant is de vooronderstelling, dat de Islam per definitie een “misdadige ideologie” enz. zou zijn, terwijl in werkelijkheid daarin natuurlijk vele stromingen bestaan, en het er altijd op aankomt hoe een godsdienst wordt geïnterpreteerd en in de praktijk van het (politieke) leven toegepast. Voor ons: concreet in Nederland dus.

    Ik denk dat Tillies boek een nuttige bijdrage zal zijn, zeker ook voor politici.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *