Veel ophef dit weekeinde na het verschijnen van een op-ed in de Washington Post van rechter Richard Goldstone, naar wie het VN-rapport over de mogelijke oorlogsmisdaden en schendingen van mensenrechten tijdens de aanval op Gaza in de winter van 2008/09 is genoemd. Schendingen zowel door Israël als door Hamas. En nu suggereert Goldstone in zijn artikel dat als hij toen had geweten wat hij nu weet, met name door de informatie die er uit Israël is gekomen – Israel dat weigerde om aan het onderzoek mee te werken – het rapport een ander document was geworden.

En dit is de suggestie die daarbij centraal staat: Israël heeft onderzoek gedaan naar een aantal van de incidenten die tijdens Operatie Gegoten Lood hebben plaatsgevonden, en met als voorbeeld één incident dat Goldstone noemt in het stuk, meent hij dat Israël niet als algemeen beleid had om burgers te doden. En daar valt nog wel het een en ander over te zeggen.

Israël en de Israël-aanhangers reageren opgetogen, alsof Israël nu geheel en al vrijgesproken is, alsof het Goldstone-rapport altijd al uit leugens heeft bestaan, alsof het nu integraal de prullenbak in kan. Lieberman geeft de ‘linkse groepen’ (lees: de mensenrechtenorganisaties) de schuld dat ze Goldstone hebben voorzien van informatie, Peres vindt dat Goldstone nu zijn excuses aan moet bieden, aangezien hij niet in zijn rapport had verwerkt dat het Israëlisch leger terecht ten strijde trok tegen Hamas en tegen de raketten, van Netanyahu mag het gehele rapport nu weggegooid worden. De VN moet het rapport intrekken, nu bewezen is dat Israël altijd al vals beschuldigd is en altijd gelijk heeft gehad. Journalist Aluf Benn beschouwt het vooral als een geweldige PR-coup die nu door Israël is gewonnen. (hier.)

En een dag later lagen daar de eerste artikelen van de mensen die waarschijnlijk horen bij de kleine groep die het Goldstone-rapport ook echt hebben gelezen, en zich nu afvragen wat Goldstone bezielt, en of het waar is, nu hij zelf de status van het rapport dat hij samen met drie collega’s heeft geschreven (naar wier mening ik nu erg nieuwsgierig ben) omlaag heeft gehaald, dat de bodem onder de feiten die in het onderzoek zijn gevonden nu is verdwenen. Dat valt, als je goed leest wat Goldstone zegt, en naar het rapport zelf kijkt, nogal mee. Of tegen, afhankelijk van aan welke kant je staat.

Ik heb het op-ed stuk drie keer gelezen (hier) en heb er nog steeds moeite mee om te begrijpen wat hij nu eigenlijk zegt. Want anders dan het rapport zelf, dat degelijk werk was, lopen in zijn opiniestuk feiten en mening erg door elkaar heen, blijkt hij zijn betoog slecht te onderbouwen, en stapt hij heen over de belangrijkste vragen die deels wel en deels niet in het rapport al werden beantwoord. Verwarrend dus.

Voor zover nog niet duidelijk was waar ik sta: ik werk al vijftien jaar regelmatig in Gaza, ik heb niet alleen tijdens de aanval zelf contact gehad met de mensen daar, ik ben kort na de oorlog twee keer terug geweest en heb met eigen ogen de schade gezien. Gaza had wel vaker verwoestingen mee gemaakt, en ik heb er meer dan eens tussen de bombardementen gezeten, maar dit was gruwelijk. Dit staat voor mij in ieder geval als een paal boven water: er is wel degelijk een opzettelijke aanval gedaan op de infrastructuur van Gaza en op de burgerbevolking in zijn geheel. Ik heb met eigen ogen gezien hoe hele woonwijken zijn platgebombardeerd, dat er voltreffers gericht waren op ziekenhuizen en scholen. De mare gaat dat het leger de bevolking nog wel gewaarschuwd heeft met het afgooien van pamfletten dat een bepaalde wijk gebombardeerd zou worden – aardig, zou je denken, behalve dat de mensen nergens heen konden. Ik heb zelf een van die vele kinderen gezien, nu gehandicapt, die met haar familie vluchtte naar een VN-school toen hun huis werd gebombardeerd. Die school werd vervolgens ook beschoten. Tante dood, haar been eraf. Net niet doodgebloed. Daarnaast: na aanvankelijke ontkenning moest Israël toegeven witte fosfor afgeschoten te hebben: een wapen dat niet gebruikt mag worden in een dichtbewoonde wijk, omdat het mensen gruwelijk kan verbranden. En ook dat is net als bommen op woonwijken een wapen dat geen onderscheid maakt tussen ‘combatanten’ en burgers. Met het blote oog, nog zonder de rapporten, kan ik concluderen dat dit geen oorlog was met Hamas – er is nauwelijks gevochten – maar een aanval die gericht was op heel Gaza. Wat onmiskenbaar geïllustreerd wordt door het aantal doden en de totale wanverhouding: 13 Israëli’s onder wie drie burgers en vier soldaten die omkwamen door eigen vuur en meer dan 1400 Palestijnen dood, onder wie meer dan 300 kinderen. Kun je nog kibbelen over hoeveel van de doden ‘combattanten’ waren en hoeveel burgers – Israël rekent bijvoorbeeld gewone politieagenten, tegen het internationaal recht in, niet als burgers maar als leden van Hamas – de wanverhouding is met geen enkel argument goed te praten. Dit was geen oorlog tussen twee partijen, dit was een eenzijdige slachtpartij.

Behalve dat ik mijn eigen observaties heb, mogen we ook niet vergeten dat vrijwel alles dat in het Goldstone rapport staat ook door andere organisaties, onderzoekers en journalisten is bevestigd, zoals Amnesty, Human Rights Watch, B’Tselem en niet te vergeten: de soldaten van Breaking the Silence die erna dapper genoeg waren om een boekje open te doen over wat zij hadden meegemaakt.

Want dit is het eerste punt. Goldstone beschouwt het als oorlogsmisdrijf als er opzettelijk burgers zijn gedood, en bij nader beschouwing vindt hij dat dat bij een cruciaal incident niet is aangetoond. Het gaat om de familie Simouni, die eerst werd opgesloten in hun huis, waarna het huis is beschoten. Gevolg: 29 doden. Goldstone zegt nu dat uit het onderzoek dat Israël zelf heeft gedaan is gebleken dat het ging om een foute inschatting, en niet op het doelbewust doden van burgers.

Nog afgezien van de vraag of de conclusie van het Israëlische onderzoek juist is, hebben we het hier ook over de definitie van wanneer het doden van burgers een oorlogsmisdaad is. Als het niet de bedoeling was, lijkt Goldstone in zijn opiniestuk te zeggen, dan dus niet. Maar is dat het enige criterium? Is het alleen een oorlogsmisdaad als aangetoond zou kunnen worden dat het belangrijkste doel van Israël was om Palestijnse burgers te doden?

Dit zijn de argumenten die ik in meerdere van de artikelen die ik de afgelopen dagen heb gelezen heb gevonden, en die voor een groot deel ook staan in mijn boek, Oorlog als er vrede dreigt:
1. Dat het wel degelijk de bedoeling was om de infrastructuur in Gaza op grote schaal te vernielen, en dat het duidelijk is dat dat niet kan zonder veel burgerdoden. Het is een tactiek die in Libanon al was toegepast, en de Dahiyah-strategie werd genoemd. Om Hezbollah te raken werd vooral de leefomgeving verwoest.
2. Dat de militaire tactiek was om de eigen soldaten ‘nul risico’ te laten lopen, en ze dus de opdracht kregen om in geval van twijfel eerst te schieten. Bevestigd door de soldaten die er waren. Er zijn dus ongewapende mensen neergeschoten, oude mensen, vrouwen die de verkeerde kant opliepen. Mensen die witte vlaggen droegen zelfs.
3. Dat er wapens zijn gebruikt, zoals witte fosfor, die levensgevaarlijk zijn wanneer ze gebruikt worden in dichtbevolkt gebied, wat Gaza evident is. Of ‘flechette’ bommen, die als ze afgaan duizenden pijltjes verspreiden over een groot gebied. Nutteloos tegen een militair doel, en niet te richten, en dus puur bedoeld tegen de bevolking.

Kortom: ook als het doden van burgers niet het eerste doel was, lijkt het mij uit alle feiten evident dat Israël bepaald niet geprobeerd heeft, zoals ze graag beweren, om de burgers zoveel mogelijk te ontzien. Dat is niet nieuw. Ondanks het mantra dat het Israëlische leger het meest morele leger ter wereld zou zijn, hebben het IDF en zijn voorlopers een hele slechte reputatie. Al voor het uitroepen van de staat, en voor de oorlog begonnen was, tijdens de etnische zuivering, werden in een aantal dorpen de bewoners, mannen, vrouwen en kinderen, afgemaakt, zoals in Deir Yasseen. Als afschrikwekkend voorbeeld, gaf Begin zonder excuses toe. We herinneren ons nog Sabra en Chatilla. En recentere voorbeelden.

(Gaza, bom op het huis van Shehadeh)

Neem bijvoorbeeld de beruchte zaak van de bom van een ton die in de nacht van 22 juli 2002 werd afgeworpen op een flatgebouw in Gaza-stad om een Hamasleider, Salah Shehadeh, te doden. Nog afgezien van de vraag of Israël maar door mag gaan met wat ze netjes ’targetted killings’ noemt, werd niet alleen Shehadeh gedood, maar ook zijn vrouw en dochter, en daarnaast nog elf burgers – plus waren er vele gewonden. Onlangs besloot de rechtbank na een lange en slepende zaak, dat het gerechtvaardigd was om die bom te gooien, ook al wist het leger van tevoren dat er vele mensen bij gedood zouden kunnen worden. Israël neemt het begrip ‘nevenschade’ en ‘niet de bedoeling’ wel heel erg ruim. En Goldstone lijkt dat wel in orde te vinden.

Goldstone beroept zich bij de draai die hij maakt (als we toen hadden geweten wat we nu weten..) op het rapport van de VN-commissie McGowan Davis (hier), die tot taak had na te gaan of de partijen de aanbeveling van het Goldstone-rapport na waren gekomen en betrouwbaar onderzoek hadden gedaan naar de zaken die in het rapport waren genoemd. Duidelijk: Hamas had dat niet gedaan, Israël wel. Min of meer. Want wat de cie. McGowan Davis wel en Goldstone in zijn opiniestuk niet zegt: onderzoek is weinig betrouwbaar als de instantie die het onderzoek doet, dezelfde is die in principe wordt aangeklaagd. Kwestie van de slager en zijn eigen vlees.

Er zullen nog minder mensen het rapport van McGowan Davis hebben gelezen dan het Goldstone rapport, maar Yaniv Reich wel. En die leest in dar rapport niet wat Goldstone beweert. Want het lijkt nog helemaal niet bewezen dat de dood van 29 leden van de Simouni familie een inschattingsfout was – de aanwezige soldaten wisten wel degelijk dat ze de mensen eerst in dat huis hadden opgesloten. Uit het onderzoek, dat nog niet beëindigd is, valt volgens Reich niet op te maken dat het leger geen schuld heeft aan het doden van burgers.

Ook het vertrouwen dat Goldstone uitspreekt, dat als er schuldigen zijn die wel bestraft zullen worden, is niet gebaseerd op ervaring. Met de Winograd-commissie – over de aanval op Libanon – heeft Israël al laten zien eigen onderzoek niet bepaald serieus te nemen, en ook uit het rapport van McGowan Davis blijkt Israël het ook niet erg nauw te nemen met het bestraffen van daders – als die al worden gepakt. Het vertrouwen dat Goldstone toont in de rechtsgang en het zelfonderzoek van het Israëlische leger blijkt op een mening, op wensdenken gebaseerd, en staat niet in verhouding tot de degelijke fact finding in het naar hem vernoemde rapport.

Er is meer. Goldstone lijkt zijn oordeel nu alleen toe te spitsen op de vraag of Israël opzettelijk burgers doodde, maar in het rapport zelf staat nog een hele rij met criteria waarmee Israël in aanmerking zou komen om voor oorlogsmisdaden aangeklaagd te worden: 1. de illegale blokkade van Gaza, die neerkomt op een collectieve straf, in strijd met de Conventies van Geneve; 2. de aanvallen op gebouwen die volgens Israël zouden horen bij de infrastructuur van Hamas, maar in feite gewoon overheidsgebouwen zijn omdat Hamas nu eenmaal ook de overheid vormt, en daarmee onwettig zijn; 3. onvoldoende maatregelen om de burgers veiligheid te bieden, willekeurige aanvallen (wat iets anders is dan opzettelijk) waarbij geen militaire redenen voor de acties waren maar waar wel veel burgers bij stierven; 4. gebruik van witte fosfor en ‘flechette’ bommen die ook alweer geen militair doel dienen maar wel mensen raken; 5. en de opzettelijke verwoesting van de infrastructuur van de burgers, waaronder fabrieken, riolering, waterzuivering, voedingproductie, en, als voorbeeld, de vernietiging van 31.000 levende kippen, hoewel er op dat moment niet eens gevochten werd. Kortom, voordat Goldstone zelf de conclusie trekt dat het wel meevalt als misschien de dood van 29 leden van de Simouni-familie op een vergissing berust, zou hij zelf het Goldstone-rapport eens moeten lezen wat er aan mogelijke oorlogsmisdaden nog meer op de lijst staat.

Het is verontrustend dat het Goldstone zelf is die zijn rapport nu onderuithaalt, hoewel hij, zegt Jerry Haber, in feite geen komma ontkent. Richard Falk schreef in 2009 al een kritiek op het rapport. Wat er wel in staat is goed, als fact finding mission was het een belangrijk werk, vond Falk, maar hij wees ook op de tekortkomingen. Zo werd op geen moment in het rapport de vraag gesteld of de operatie Gegoten Lood op zich gerechtvaardigd was. Het was alsof, en dat bevestigt Goldstone nu in zijn artikel in de Washington Post, het van tevoren al buiten kijf stond dat Israël het recht had zich te verdedigen vanwege de raketten. Van het recht van de Palestijnen om zich te verdedigen is nergens sprake, ook nu niet. Dit is de vaststaande rolverdeling kennelijk: de Palestijnen zijn de terroristen, waar Israël zich tegen mag verdedigen, en de vraag is dan alleen of het aantal burgers dat daarbij wordt gedood niet disproportioneel is. Maar ook hierop is vergaande kritiek mogelijk: het is volstrekt de vraag of Israël geen andere mogelijkheid had om de raketten te stoppen – en wat iedereen nu al weer vergeten lijkt: Hamas had laten zien, in de maanden voor de aanval op Gaza, zich heel behoorlijk te kunnen houden aan de wapenstilstand. Hier. En bood opnieuw een wapenstilstand aan. Er waren in de vier maanden voorafgaande aan de aanval geen Israëlische burgers door Palestijnen gedood. Op 4 november begon Israël eerst met een volstrekt overbodige aanval op een paar Palestijnen die werden gedood, waarna de raketten weer kwamen – we kunnen veronderstellen dat dat de bedoeling was, want in december begon de Operatie Gegoten Lood, die zoals is uitgelekt, al heel lang van tevoren was voorbereid. (Zie hiervoor ook mijn boek). De vraag zou dus niet alleen moeten zijn of er tijdens de aanval opzettelijk dan wel onnodig burgers zijn gedood, maar waar de aanval zelf goed voor was, en of die agressie gewettigd was. Het Goldstone-rapport, dat in principe een goede basis was voor verder onderzoek, gaat die vraag uit de weg. Wat niet wegneemt dat wat er wel in staat al een belangrijke bijdrage is aan de vraag of Israël zich schuldig heeft gemaakt aan oorlogsmisdaden.

Goldstone zelf gaat die vraag nu uit de weg. Hij ondermijnt zijn eigen werk. Mag het waar zijn dat hij en zijn collega’s er veel aan hadden gehad als Israël meteen had meegewerkt, en het best mogelijk is dat een aantal vermelde zaken er dan nu anders in zouden staan – wie weet was het echt een vergissing, die de Simouni-familie zoveel doden kostte – het rapport zelf staat nog steeds als een huis, al is het incompleet. Goldstone zelf zegt dat zijn taak niet een juridische was, maar een fact-finding mission. Dat lijkt me heel juist. Jammer is dan weer wel dat hij de professionele afstand die hij bij het onderzoek en het schrijven van zijn rapport volhield nu heeft ingeruild, en ongevraagd op de rechterstoel is gaan zitten. Het doet me denken aan die vreemde zaak met de historicus Benny Morris die fantastisch werk heeft gedaan met het in kaart brengen van de etnische zuivering rondom 1948, om vervolgens als mens, Israeli, zionist, te besluiten dat hij het jammer vond dat die etnische zuivering nooit voltooid was – ze hadden alle Palestijnen eruit moeten werken. Net als ik Benny Morris haast aan zou raden om eens de boeken van Benny Morris te lezen, zou ik Goldstone haast voor willen stellen om zich eens in het Goldstone-rapport te verdiepen.

Wat er met hemzelf aan de hand is, daar kunnen we alleen maar naar gissen. Dat hij bijna onmenselijk onder druk heeft gestaan staat buiten kijf (zie oa hier), en hem, als jood, als zionist, moet het zeer hebben gedaan om zo verketterd te worden. Dat hij nu alsnog in de armen gesloten zal worden in Israël, daar ziet het niet naar uit – de woede is als het even kan nog groter, nu er verondersteld wordt dat het gehele Goldstone rapport een leugen was. En van de kant van de mensenrechtenorganisaties met wie hij in principe samenwerkte, Amnesty, Human Rights Watch, B’Tselem, hoeft hij ook even weinig vriendschap te verwachten.

Ondertussen is het duidelijk wat er wel moet gebeuren. De zaak moet voorgelegd worden aan het Internationaal Strafhof in Den Haag. Waar Goldstone bedankt kan worden voor zijn belangrijke werk, en in zijn tuin van zijn levensavond mag gaan genieten met zijn kleinkinderen.

Literatuur
Richard Goldstone, Reconsidering the Goldstone Report om Israel and war crimes, hier
Richard Falk, The Goldstone Report and the battle for legitimacy, hier.
Jerry Haber, Judge Goldstone’s Washington Post Op-ed, hier.
Adam Horowitz, Goldstone op-ed praises Israeli investigation of Gaza war crimes, but UN committe paints a different picture, hier
Alex Kane, Israeli spin on Goldstone op-ed doesn’t hold up, hier.
Alex Kane, The documented record still stands: Israel intentionally targets civilians and civilian infrastructure, hier.
Yaniv Reich, What the Goldstone op-ed doesn’t say, hier
Phillip Weiss, 4 of Goldstone’s rightwing assailants charge him with ‘blood libel’, hier.
Ben White, Goldstone: ‘retractions’ vs facts, hier