Te gast: Aafke Steenhuis
Bij de dood van dictator Augusto Pinochet
Voor het eerst hoorden we de naam van Pinochet op 11 september 1973, toen we aan de radio gekluisterd zaten in ons boerenhuis in Noorddijk in Groningen. In Chili, dat al heel lang een democratisch, open en gastvrij land was, was een brute militaire staatsgreep gepleegd tegen de regering van de socialist Salvador Allende, omdat zowel de Amerikanen als veel Chileense zakenlui en middenstanders bang waren dat onder een linkse regering hun belangen aangetast zouden worden. Wij waren datzelfde jaar, van januari tot eind juli in Chili geweest, om er te werken en te schrijven over de landhervorming. Wij verbleven op het platteland van Cautin, de zuidelijke provincie waar de Mapuche-Indianen wonen.
We hadden in die maanden artikelen geschreven voor Nederlandse kranten en voor het landelijke Chili-comité, waarvan we deel uitmaakten. Kort na de staatsgreep kregen we gevluchte Chileense politici en hoge ambtenaren te logeren, die over hun ervaringen tijdens de staatsgreep vertelden. Onder hen was de man van een van de dochters van Allende die met een grijns vertelde dat er al kort na de staatsgreep nieuwe grappen werden bedacht: Weet je wat het nieuwste drankje is? Martini on the rockets. Van meet af aan wisten we dat de coup was bedacht en uitgevoerd met directe financiële en logistieke hulp van de VS. Uit een recente televisie-serie over de CIA bleek dat het Amerikaanse aandeel in de coup nog veel groter was dan we dachten.
We verhuisden in 1974 naar Amsterdam. Jan Joost werd professioneel actievoerder (en free lance journalist) van het Chili-comité, met Max Arian, Herman Vuysje, Bauco van der Wal, Jacques Meulmeester, Martin Schram en veel anderen. In de overkoepelende Chili-beweging zaten tientallen plaatselijke Chili-comités, vakbonden en linkse partijen, en na een tijdje zelfs het CDA – zo algemeen was de verontwaardiging over de staatsgreep. Ik werd redacteur bij de Groene Amsterdammer, onder andere voor Zuid-Amerika. In de jaren die volgden hebben we veel over Chili geschreven. Vanuit het Chili-comité werden boycot-acties georganiseerd, om de Chileense dictatuur economisch en politiek te isoleren, zoals een boycot van Chileense Granny Smith-appels, tegen Chileens koper, en tegen de investeringen van een Nederlands baggerbedrijf, Volker-Stevin, in Chili. Dit bedrijf had een grote order gekregen om voor de kust van Chili te baggeren. Onder druk gezet door Nederlandse politici besloot Stevin zich terug te trekken uit het Chili-project. Pinochet was daar woedend over. Orlando Letelier, minister van defensie en justitie onder Allende, die als balling in Washington woonde en die, op bezoek in Nederland, had opgeroepen tot een boycot van Chili, werd in opdracht van Pinochet in 1976 op klaarlichte dag in Washington vermoord. Een bom was onder zijn auto aangebracht. Dit ging de Amerikanen te ver. Zij hadden wel de coup van Pinochet beraamd, maar zo’n door hen op het zadel gezette dictator uit Zuid-Amerika moest niet de arrogantie hebben te denken dat hij zijn politieke moorden ook in de VS zelf kon uitvoeren. Jan Joost, Herman Vuysje en de PvdA-politicus Relus ter Beek waren getuigen in het politieke proces tegen de moordenaars van Orlando Letelier in Washington in 1978. Tijdens dat proces werd tot hoofdschuldige Manuel Contreras, het hoofd van de Chileense geheime dienst, aangeklaagd. Die man viel direct onder Pinochet. Met de familie van Orlando Letelier zijn we contact blijven houden. De vrouw van Orlando, Isabel Morel Letelier, vertelde dat Pinochet kort voor de staatgreep bij hen thuis was geweest: een vriendelijke, onopvallende man.
Eind jaren tachtig moest Pinochet toelaten dat er in Chili een referendum kwam of de mensen verder wilden met de Pinochet-regering, of niet. Nee, was de uitslag. Er kwamen verkiezingen. Sinds die tijd is er een christendemocratisch-socialistische regering in Chili. De eerste presidenten na de staatsgreep waren christendemocratisch, daarna kwamen er twee gematigde socialistische presidenten. Pinochet bleef nog heel lang opperbevelvoerder van het leger, en zat met door hem aangewezen conservatieve politici in de Senaat. De huidige president, Michele Bachelet, is een dochter van de regeringsgetrouwe generaal Bachelet, die in 1973 na de staatsgreep door Pinochet werd gemarteld en vermoord. Zij was voor ze president werd, de eerste vrouwelijke minister van defensie van Chili. Ze moest samenwerken met de militairen die het leven van haar vader, moeder en haarzelf kapot hadden gemaakt. Een enorme morele prestatie.
Begin jaren 90 bezocht Pinochet Amsterdam, tijdens een trip door Europa. Hij had in Tsjechië wapens voor het Chileense leger gekocht. Een jonge Nederlandse zakenman, die Pinochet in het Amstel-hotel zag zitten, waarschuwde Amnesty International, die Jan Joost en mij en Max Arian belde. Wij gingen er onmiddellijk naar toe, en met een klein groepje, omringd door journalisten, stonden we leuzen te roepen op het pleintje voor het Amstel-hotel: Pinochet, moordenaar! Pinochet, moordenaar! Na een tijdje kwam de baas naar buiten en zei dat Pinochet vertrokken was, hij was door de achterdeur afgevoerd.
Vanuit het Chili-comite is geprobeerd een aanklacht tegen Pinochet in te dienen als massamoordenaar en schender van mensenrechten, maar zo’n proces lukte niet in Nederland. Later wist de Spaanse onderzoeksrechter Baltazar Garzón wel voor elkaar te krijgen dat Pinochet in Engeland, waar hij op bezoek was, werd gearresteerd. Uiteindelijk heeft Engeland Pinochet aan Chili uitgeleverd. Daar is jarenlang gesteggeld of Pinochet een politiek proces zou krijgen. Steeds waren er argumenten: de zwakke gezondheid van Pinochet, zijn beginnende dementie, om dat proces niet door te laten gaan. Uiteindelijk is Pinochet ongestraft, op zijn ziekenhuisbed, aan zijn einde gekomen.
Pinochet zag de Spaanse fascist en dictator Franco als zijn voorbeeld. Ook die had, na een linkse volksregering, in 1936 de macht gegrepen in Spanje waarna er een verschrikkelijke burgeroorlog uitbrak. In Spanje heeft het bijna veertig jaar geduurd voor er weer een democratie kwam. In Chili 17 jaar. Pinochet werd aanvankelijk ook met Franco vergeleken omdat hij een gedrilde, harde militair zou zijn. Later bleek dat Pinochet, in tegenstelling tot Franco, ook een corrupte, op geld beluste dictator was, die overal geheime bankrekeningen had. Daardoor verspeelde hij veel steun van zijn rechtse aanhang.
Het tijdperk Pinochet is ten einde.
Wat ik aangrijpend en verschrikkelijk vind, is de verharding en verloedering van het Nederlandse en internationale politieke klimaat. In 1973 had een groot deel van de Nederlandse bevolking – en niet alleen hier, overal in de wereld was dat het geval – een gevoel van verontwaardiging over de staatsgreep in Chili tegen een democratisch gekozen regering. Heel veel mensen gingen de straat op om te protesteren. Wij voelden ons daadwerkelijk verbonden met het Chileense volk. Er was internationale solidariteit. En we hadden ook het gevoel dat we eraan konden bijdragen om de Chilenen te helpen. Via boycotacties, het uitnodigen van Chileense muziekgroepen, schrijvers, politici, via informatie. Hoe weinig ook, we konden iets doen, wij konden, hoe gering ook, invloed uitoefenen op de politiek en de geschiedenis.
Nu, ruim dertig jaar later, is het politieke klimaat sterk veranderd. De Nederlandse regering heeft zich mee laten slepen in door de VS begonnen oorlogen in Afghanistan en Irak, die als belangrijkste doel hebben om de olie-toevoer in de VS in de komende decennia veilig te stellen, en daarmee de Amerikaanse wereldhegemonie. De VS worden geleid door oorlogsmisdadigers, die nog steeds naar de ogen gekeken worden. Het aanzien van internationale organisaties als de VN, en het internationale recht, die zich te veel laten leiden door Amerikaanse opvattingen over terrorisme en schurkenstaten, is aangetast. De media volgen te veel de macht, bestendigen die en zijn in grote meerderheid te weinig kritisch. Het is moeilijk om te zien waar we heengaan, het is moeilijk om de gevoelens van afschuw van onrecht, oorlog en repressie die vele mensen overal ter wereld hebben in een hoopvolle richting te kanaliseren, het is moeilijk vertrouwen te hebben in de huidige manier van politiek bedrijven.
Aafke Steenhuis
dag Aafke
bedankt voor je duidelijke in memoriam. Je stelt, dat náást de gruwelen die Pinochet heeft aangericht er óók een tegenbeweging op gang kwam van mensen die zich betrokken voelden en hun verontwaardiging toonden. Je zegt: die zou er vandaag niet meer zijn, het politieke klimaat is verhard. Die laatste observatie deel ik met je, maar ik vraag me af, of de politiek is verhard, of dat wij zelf dat zijn. Misschien waren we in 1973 nog niet zo bezeten van badkamers, keukens, grote auto’s, vijf vakanties per jaar enz. als nu. Nu komen we alleen de deur nog uit, wanneer onze eigen, kleine wereld bedreigd lijkt te worden. Dierenleed, iets met kinderen, iets vervelends opvanghuizigs in mijn achtertuin, dáár zijn de mensen nog wel voor te porren. Ik kan mij tenminste niet voorstellen dat er nu in Noorddijk nog iemand geraakt zou worden door berichten uit zo’n ver ( niet eens vakantie-) land als Chili. Of de mensen zouden er anders moeten zijn dan hier in de Randstad. Dat hoop ik dan nog maar.
Dank Aafke, dank Anja.
Zonder dit weblog had ik Aafkes tekst waarschijnlijk gemist.
Nou denk ik, onbewezen, dat er mensen zijn die op weblogs alleen de korte REACTIES lezen. Mensen, LEES dit ARTIKEL, het zet veel informatie (WEER) even op een rij.
Gebaseerd op de laatste alinea zijn helpers van oorlogsmisdadigers ook misdadigers!
Dus Balkenende en zijn kliek moeten het gevang in!
Het lijkt er misschien niets mee te maken te hebben, maar ik denk dat er ook iets cruciaals is veranderd in de manier waarop het publiek wordt benaderd.
Als er nu acties zijn, zoals Dance for life of beroemde popmusici die oproepen tot wereldwijde anti-racisme acties, dan zit er altijd een flinke scheut entertainment in. Bono op visite bij de Verenigde Naties. Bekende Nederlanders verlenen hun status voor een deel aan het goede doel waarvoor ze zich inzetten. De goede doelen zelf komen alleen nog in beeld als zo’n bekende Nederlander er met een tv-ploeg heengaat. En als je wordt opgeroepen mee te doen aan acties, kun je vaak zelf een enorme prijs winnen.
Dat je als toeschouwer zelf in actie kunt komen en niet hoeft te gaan zitten wachten op een glamour-evenement, dat besef lijkt weg te ebben.
Hoe het precies is georganiseerd weet ik niet, maar er zit een enorme marketing achter. Dat zie je aan het drukwerk dat je ontvangt. Ik word ik weet niet hoe vaak opgebeld door callcenterstudenten die gewoon zijn ingehuurd en mij komen vragen of ik niet wat meer voor VluchtelingenWerk, Greenpeace, noem maar op … Nee! Ik betaal al naar vermogen en ik wil daarover helemaal niet op een commerciële manier worden benaderd. Dat is mijn eigen verantwoordelijkheid.
Toch merk ik op school dat kinderen heel ontvankelijk blijven voor werkelijk onrecht en dat er een grote behoefte blijft aan voorlichting over mensenrechten, over misstanden. Niet alleen met kerstmis, maar doorlopend. Ik denk dat het belangrijk is dat organisaties zoals Amnesty International zich realiseren dat ze terugmoeten naar de basis: voorlichting. Simpele voorlichting, zonder toeters, bellen, t-shirts, megapopconcerten, polsbandjeshypes. Mensen leren alert te zijn op misstanden, ze betrokken maken. Er geen consument van maken die één keer meedanst met duizenden andere scholieren en zelf een leuke dag heeft gehad.
Onze brugklassers hebben vaak nooit gehoord van de universele verklaring van de rechten van de mens. Dus begin ik altijd daarmee, ook al is het helemaal mijn vak niet.
Citaat van Aafke Steenhuis: “Wat ik aangrijpend en verschrikkelijk vind, is de verharding en verloedering van het Nederlandse en internationale politieke klimaat.”
Dat ben ik met ggeheel en al met haar eens! Zelf ben ik op internationaal gebied vroeger meer actief geweest bij bestrijding van de oorlog in Vietnam en het Europese fascisme, en met name de Griekse junta (1967-1974). Dat politieke bewustzijn van toen bestaat tegenwoordig nog wel, maar is ook bij de jongeren opvallend veel minder. Ik denk dat de enorme vercommercialisering, waarop Clara wijst, o.a. hieraan ten grondslag ligt, en in verband daarmee ook de veranderde leefgewoonten en maatschappelijke atomisering ten gevolge van de computerisering en internet. Ook heeft naar mijn indruk de meerderheid van de media een geheel andere, veelal vrijblijvender, attitude dan vroeger.
We moeten natuurlijk niet het moede hoofd in de schoot leggen, maar -als we onze progressieve opvattingen over mens en maatschappij serieus nemen- blijven doen wat we kunnen. Ik blijf optimistisch en geloven in de redelijkheid van de mens, al ben ik ook realist en wil ik geen luchtkastelen bouwen op los zand.
Meer over de dood van Pinochet en reacties daar op: http://dearkitty.blogsome.com/2006/12/10/chile-people-celebrate-death-of-bloody-dictator-pinochet/
Olav schrijft: “Dat politieke bewustzijn van toen bestaat tegenwoordig nog wel, maar is ook bij de jongeren opvallend veel minder.”
Ik ben ervan overtuigd dat dat niet waar is. Het is er wel degelijk, het is ook moeiteloos aan te boren, maar wordt door de omgeving anders vormgegeven en gekanaliseerd. Ik vermoed dat jij en ik van dezelfde leeftijd zijn, wij zijn van de protestgeneratie en hebben het protest feitelijk zelf uitgevonden. Als jij en ik nu jongere waren, zouden we enthousiast meehuppen met Dance for life.
Het gaat me om de vorm, het gaat me niet om de jongeren zelf. En ik denk dat door deze entertainment-vorm en marketingaanpak te kiezen, de ‘goededoelen’ zichzelf op den duur de das hebben omgedaan.
Even een tegengeluid: Pinochet is geen heilige maar hij heeft Chili een stuk beter achtergelaten dan hij het land aantrof.
Pinochet heeft met tegenzin de macht gegrepen in ’73 op verzoek(!) van het Chileense parlement, dat wordt weleens vergeten. Kon ook echt lastig anders want het land verkeerde door de marxistische experimenten van de gekozen puppet van Moskou en Havana, Allende in totale chaos. Moord en verkrachting waren aan de orde van de dag. Pinochet is verantwoordelijk 3000 slachtoffers in totaal in 20 jaar, de gemiddelde marxistische staat haalt dat aantal in een rustig weekje. Betreurenswaardig maar een small price to pay voor de redding van het land en heel weinig voor een revolutionaire omwentelling. In 1990 heeft hij het land na een volkraadpleging achtergelaten als een voor Zuid-Amerikaanse begrippen gezonde democratie met een geweldig draaiende economie en een stabiele middenklasse. Wel jammer dat Pinochet een boel geld achterover gedrukt heeft op buitenlandse rekeningen. Maar goed, hij laat het land achter als de krachtigste economie van Zuid-Amerika met de laagste werkeloosheid en een veelbelovende toekomst. Zoals ik zei: geen heilige maar hij heeft het land gered van veel erger.
@ Clara (7):
Kennelijk verschilt onze ervaring en perceptie. Zelf heb ik ook contacten met jongere generaties, o.a. jarenlang via de Kinderrechtswinkels voor Kinderen en Jongeren en mijn eigen kinderen. Ik ben dus ook op de hoogte van de andere vormen van tegenwoordig.
Ik constateer MINDER politiek bewustzijn bij jongeren (én bij ouderen), maar het is er natuurlijk wel. Zie b.v. de jongerenorganisaties, waaronder ROOD.
Verder hoop ik dat het politiek bewustzijn in de toekomst weer een opgaande lijn zal vertonen.
Ik moet het even kwijt, de reactie van ene Sander op woensdag 13 dec 2006, geeft precies weer waarom er nog harder moet worden gewerkt door activisten in Nederland. Want net zoals hij begrijpen vele Nederlanders niet waar het om gaat in de Derde Wereld en in dit geval in Chili. Ik ben nu een beetje moe, maar om kort te gaan, de reactie van Sander is schandelijk! Er was niets mis met de regering en samenleving in Chili ten tijde van Allende. Het enige wat er mis was, was dat de machtselite, zeer sterk gesteund door de multinationale ondernemingen zoals ITT en Kennecot en de regering van de VS het niet eens waren met de onteigeningen van de grondstof roof in Chili. Allende wilde de opbrengst van de grondstoffen aan de bevolking doen toekomen en niet aan een handjevol rijken. Dát heeft hem zijn kop gekost en niet omdat hij zoals Sander zegt, Marxistische experimenten uitvoerde. Hij was gewoon voor de armen en bezitlozen, dat is alles. De CIA staatsgreep in Chili heeft naast de duizenden doden ook nog een tot de dag van vandaag ontwrichte samenleving achtergelaten, meer dan 30.000 ballingen opgeleverd en miljoenen Chilenen die getraumatiseerd zijn door het fascisme van Pinochet! Daarnaast is de armoede onder de krottenwijk bewoners groter dan ooit te voren en lijden er kinderen dagelijks honger en sterven aan onnodige ziekten. Is dat wat u bedoeld meneer Sander met het beter achter laten van de samenleving door Pinochet? Het achter laten van de: “krachtigste economie van Zuid-Amerika met de laagste werkeloosheid en een veelbelovende toekomst?” Die krachtigste economie, meneer Sander, is er slechts voor de toplaag —5% van de bevolking— van de bevolking en niet voor de armen en bezitlozen. Meneer Sander, leer een keertje uw lesje en hou op met het na wauwelen van wat de machtselite hier in Nederland van u verwacht. Ik wens u veel wijsheid toe. Dr U. Luarnat.