(foto Haaretz)
In de democratie Israel hebben ze het ook niet altijd gemakkelijk. Er ontstaan nog wel eens conflicten tussen de ultra-orthodoxie en de seculiere joden van het land. Zo is er onlangs een klacht ingediend bij het Hooggerechtshof over de bussen die op verzoek van de ultra-orthodoxen ingedeeld zijn in mannen-voorin en vrouwen-achterin, de ‘mehadrin‘ lijnen. Het is namelijk openbaar vervoer, dat met publieke middelen wordt betaald.
De overheid verdedigt de segregatie met het argument dat die vrijwillig is. De passagiers die zich niet aan de vrijwillige indeling houden zeggen wat anders. Zo heeft Amerikaans-Israelische schrijfster Naomi Ragen, orthodox maar niet ultra, ervaren wat er gebeurt wanneer je nietsvermoedend een mehadrin bus instapt en op een lege plaats vooraan gaat zitten. Het werd schelden en bedreigen, en dat is de reden dat ze een klacht heeft ingediend. Miriam Shear, een toerist uit Canada, zegt dat ze werd geduwd, en klappen kreeg toen ze weigerde om achterin de bus te gaan zitten. Als de overheid hier niets aan wil doen dan wordt het een zaak voor de rechtbank, zegt hun advocaat.
Maar de controverses gaan dieper dan de segregatie in het openbaar vervoer.
Dat het ‘demografische gevaar’ een heet onderwerp is in Israel is geen geheim. Israel is bang de joodse meerderheid te verliezen in het land. Pogingen om joden uit andere landen te bewegen om naar Israeli te emigreren leveren weinig op. Ondanks het feit dat er geld werd geboden voor Iraanse joden om naar Israel te komen reageerde maar een handjevol. Nu is er onenigheid tussen het ‘progressief liberale kamp’ in Israel en de ultra-orthodoxie over hoe je jood kan worden. Dat is in Israel een zwaarwegend punt, want alleen joden hebben volledige burgerrechten. En alleen de orthodoxe rabbijnen hebben het recht te beslissen wie er jood mag worden.
Zo zijn er honderdduizenden Russen die met een joodse partner of een joodse ouder mee naar Israel gekomen zijn die hallachisch gezien (volgense de joodse wet) niet joods zijn omdat ze geen joodse moeder hebben en niet zijn ‘uitgekomen’. Dus: wie een joodse moeder heeft is joods, ook als hij of zij niet meer gelovig is, maar iemand die geen joodse moeder heeft en jood wil worden kan dat alleen door zich aan de zeer strenge religieuze eisen te conformeren, en daar lang over te doen. Anders dan andere religies is het judaisme niet geinteresseerd in ‘zieltjes winnen’, en worden bekeerlingen eerder afgehouden dan uitgenodigd. In de VS is het mogelijk ook bij liberale rabbijnen ‘uit te komen’, in Israel worden zulke softe bekeringen niet erkend. Daar houdt de ultra-orthodoxie de touwtjes stevig in handen.
Niet-joden, mensen met een joodse vader maar geen joodse moeder bijvoorbeeld, hebben het in Israel moeilijk. Onder andere omdat Israel geen burgerlijk huwelijk kent, en de religieuze instanties geen huwelijken tussen joden en niet-joden willen sluiten. Die moeten dus uitwijken naar het buitenland. Waarna de kinderen uit een huwelijk met een niet-joodse vrouw en een joodse man opnieuw niet joods zijn. ‘Uitkomen’ als jood is dus een lang en moeizaam proces, en de orthodoxie zit er niet op te wachten om duizenden Russen soepeltjes te ‘bekeren’. Tot ergernis van wat zich het liberale en progressieve kamp noemt.
Michael Warschawski, de zoon van een opperrabbijn van Straatsburg, inmiddels niet meer zionist, windt zich er over op. Is dat progressief, zegt hij, in een artikel Citizenship, Zionism and Separation of religion from te State (hier) wanneer liberalen beginnen te ijveren voor de versoepeling van religieuze wetten, in plaats van de dominantie van religie en de afwezigheid van een scheiding tussen staat en religie af te wijzen?
Het is duidelijk dat het liberale kamp nog steeds blijft funktioneren binnen de zionistische ideologie, die staat en valt bij de joodse meerderheid en dus bij de definitie wie een jood is en dus de macht op wie er een volledig staatsburger van de joodse staat mag zijn in handen laat van de religieuze instanties.
De meerderheid in Israel heeft flink de pest aan de ultra-orthodoxie, zegt Warschawski, al was het maar dat zij bepalen wat ook niet-gelovigen wel en niet mogen op de sabbath. Maar geen van die liberalen durft zo ver te gaan dat ze pleiten voor een werkelijke scheiding tussen ‘kerk’ en staat, waarbij de religieuzen zich niet mogen bemoeien met staatszaken en de staat zich niet mag bemoeien met de wijze waarop burgers, privé, hun leven inrichten. En is dat niet een belangrijk criterium van een moderne democratie? Niet alleen de seculieren laten zich ringeloren, vindt Warschawski, het is ook duidelijk dat de zogenaamde progressieven de dominantie van de ultra-orthodoxie in wezen accepteren – al willen ze die een beetje versoepelen om aan meer joden te komen – omdat ze het uiteindelijk niet aandurven om alle burgers van Israel, dus inclusief de Palestijnen die er wonen, los van religie dezelfde rechten te geven. Want in een werkelijke democratie, zegt Warschawski, laat je het niet aan de religieuze instanties over om te beslissen wie er burgers mogen zijn en welke rechten die burgers hebben. Of te beslissen dat een niet-joodse Rus die zich wil laten bekeren meer rechten zou hebben dan een niet-joodse Arabier van wie de voorvaderen er al eeuwen wonen.
En zo blijft ook progressief en liberaal Israel, zij het mopperend, accepteren dat de rabbijnen in hun democratie het laatste woord hebben over wie er bij horen en wie niet.
Mehadrin bussen, ik kon niet geloven dat die echt bestaan. Als je me gisteren had gevraagd, Anja, of ik weet wat een mehadrin bus is, had ik vast geantwoord dat dat een bus is waar je een nieuw en succesvol soort afkickmiddel kunt krijgen.
Ik wilde het beter proberen te begrijpen, maar hoe meer ik erover lees, des te minder ik het wil begrijpen. Je hebt zelfs een soort extra strong mehadrin bussen, glatt genaamd, waar ze zo frum zijn dat de vrouwen niet eens voorin mogen instappen, maar door speciale deuren achterin. En als het mannendeel niet vol is, maar het vrouwendeel wel, mogen vrouwen toch niet bij de mannen zitten. Public transportation! Betaald met publieke middelen. Je zal zwanger zijn, of gehandicapt.
Ik vond een discussie erover waar ik echt niets van begrijp. Wat ik wel begrijp is dat het fenomeen an sich door niemand echt wordt aangevochten. Want als het je niet bevalt, dan neem je toch een gewone bus? Of nog beter, want gezond: dan ga je toch lekker lopen? Iemand suggereert zelfs dat vrouwen die achterin moeten instappen dan wel vaak zullen zwartrijden en dat Egged, de busmaatschappij, daardoor vast veel inkomsten misloopt. Nou ja.
Ik wist dat de invloed van de orthodoxe joden groot is en een enorme en onwrikbare belemmering vormt bij een hoop veranderprocessen. Maar hier word ik als westers denkend meisje gewoon nog ongeruster van dan ik al was.
De enige reden van de scheiding tussen mannen en vrouwen en ook het niet hand geven is de eerbied voor het huwelijk.
Deze wetten willen voorkomen dat er intimiteit is buiten het huwelijk.
Met menstruatie heeft dit niets te maken.
Overigens heb ik in vele malen in deze bussen gereden maar meestal ik heb nog nooit meegemaakt dat er bijvoorbeeld een zwangere vrouw niet kon zitten.
Vele malen werd en voorin plaats gemaakt voor inavlid of zwangere vrouwen.
Overigens was er ook nooit een officiele afscheiding.
Overigens gaan deze wetten nog verder.
Zo mag een man ook niet zomaar alleen in zijn huis zijn als daar een vrouwelijk huishoudster is of een vrouw als daar een mannelijke huishouder is.
Als ik in de kranten lees over allerlei zaken die hier gebeuren dan zie ik de wijsheid van deze wetten in.
Niet dat deze alles kunnen tegenhouden maar het wel tegengaan.
Overigens nog twee fouten:
De egged is winsgevend en geen overheidsinstelling dus ook geen overheidsgeld.
de Egged is hiertoe over gegaan omdat er een aantal concurenten waren die dit wel boden en zeer winstgevende lijnen konden openen.