In Ankara, dat vol hing met enorme portretten van Ataturk, nam ik deel aan de ‘anti-homofobie’ conferentie. (Zie hier). Die was onder andere georganiseerd door Kaos GL. Ik kreeg veel te horen over homorechten in Turkije. Iedereen is zich er van bewust dat Turkije aansluiting zoekt bij de EU, en dat de stand van de mensenrechten één van de toetsstenen is. En dit is duidelijk: ook al is er enige verbetering, het is nog niet best gesteld met de mensenrechten van homo’s, lesbo’s, biseksuelen en ’transgender people’, dat wat voor de ingevoerden de LGBT people heet.

Homoseksualiteit is in Turkije niet strafbaar voor de wet. Maar daar is dan ook alles mee gezegd, want de ‘alfabet mensen’ hebben geen bescherming tegen discriminatie, zijn vaak het doelwit van geweld, en het is riskant voor homogroepen om zich openlijk te organiseren. Zo heeft de rechtbank afgelopen week besloten dat een openlijke homo organisatie in Istanbul moet sluiten, Lambda Istanbul – reden: het is tegen de ‘openbare moraal’ dat de club ook in hun titel openlijk opkomt voor de LGBT people.

(Burcu Ersoy, van Kaos GL)

(Ismail Alacaoglu van Kaos GL)

Waar het in een democratie die de mensenrechten respecteert de bedoeling is dat de staat de burgers beschermd, is de overheid in Turkije juist een deel van het probleem: de politie is onbetrouwbaar en gebruikt zelf geweld tegen met name ’transgender people’, dat wil zeggen travestieten en transsexuelen, de rechtbank verdedigt vooral de ‘openbare moraal’ en wil niet dat homo’s openlijk voor hun rechten opkomen, en het leger is een door en door macho organisatie met geen enkele sympathie voor homo’s.

Tijdens de conferentie werd door onderzoekster Juliana Cano Nieto (hierboven, links op de foto) het rapport gepresenteerd van Human Rights Watch: “We need a law for liberation“, dat vele voorbeelden geeft van geweld en discriminatie in Turkije. Neem het leger. Die wil geen homo’s in de gelederen. Maar wie als homo dienst wil weigeren moet een zware en vernederende procedure door: hij moet namelijk ‘bewijzen’ dat hij homo is. Dat houdt onder andere anaal onderzoek in, maar als dat niet voldoende uitsluitsel biedt, wordt hij geacht foto’s te produceren waarop hij te zien is met een andere man tijdens de seksuele daad, en dan ook nog in de ‘passieve rol’, want in de macho-ideologie is alleen een man die zich laat naaien een echte homo. Dus moeten vrienden uit de homobeweging maar even meedoen om hem te neuken -porno op bevel van de overheid – en om te helpen foto’s te produceren, en dan heb je nog de vraag waar je die laat ontwikkelen.

De onderzoekster zet de homorechten, of het gebrek er aan, terecht in het kader van het denken over sekserelaties, over wat in Turkije gezien wordt als echte vrouwelijkheid en echte mannelijkheid, in combinatie met overtuigingen over eer en de waardigheid van het gezin. Zo kan het gebeuren dat een jonge vrouw die een vriendin heeft en daar openlijk voor uitkomt, ontzettende last kan krijgen met haar familie, die proberen haar te dwingen te trouwen, of die de familie van de andere vrouw lastig valt, want het is uiteraard altijd die andere die hun dochter op het slechte pad heeft gebracht. Zoals ik van veel van de vrouwen heb gehoord, waarvan de meesten ook niet deel wilden nemen aan de demonstratie, is het in de meeste gevallen raadzaam het maar niet aan je familie te vertellen, ook niet als die zogenaamd progressief is. Ik sprak met vrouwen die in het onderwijs werkten: als het bekend zou worden zouden ze niet alleen hun baan kwijtraken, maar ook geen andere meer kunnen vinden. Een klacht van een van de ouders van de leerlingen is voldoende voor ontslag, ook hier weer vanwege de ‘openbare moraal’. Dat de vrouwen zich moeten blijven verbergen, maakt ook dat er geen openlijke rolmodellen zijn. Iedereen kon zo de namen noemen van bekende vrouwen die ook ‘zó’ waren, maar geen van hen gaf daar in de openbaarheid uiting aan. Dat betekent ook dat jonge vrouwen die ontdekken op andere vrouwen te vallen er om te beginnen helemaal alleen voor staan. Vandaar, begreep ik nu ook beter, dat mijn boek De schaamte voorbij, dat in het Turks was vertaald, daar zo’n betekenis had gehad. De ene na de andere vrouw kwam met een kapot gelezen exemplaar naar me toe om me te bedanken – voor sommigen was het de eerste keer dat ze zich konden identificeren met een verhaal over liefde tussen vrouwen waarin lesbo’s niet werden afgeschilderd als ziek, gestoord, pervers, onvrouwelijk, onecht.

Die vastgeroeste ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid werken ook door in de onderlinge relaties. Zo zijn er mannen die wel toe willen geven aan hun verlangen, zolang ze voor zichzelf maar kunnen denken dat ze nog steeds een echte man zijn, en niet een echte homo, want dat zijn de ‘vrouwelijke’ onderliggers die zich laten neuken. Zo heeft een man die een sexpartner vond via het internet die andere met een mes gestoken toen bleek dat hij ook graag de actieve rol wilde spelen. De rechtbank gaf hem een heel lage straf, omdat de man in kwestie was ‘geprovoceerd’.

Ook al is homoseksualiteit op zich dus niet strafbaar, er zijn geen wetten die bescherming bieden tegen discriminatie en geweld. Vooral de transsexuelen konden daar over mee praten. Vaak hebben die geen andere mogelijkheid om in hun levensonderhoud te voorzien dan in de prostitutie te werken. Daar komen ze vaak in aanraking met de politie, voor wie ze vrijwild zijn. Politieagenten zelf maken er veelvuldig een macho-spelletje van, zien er geen bezwaar in om zich met seks te laten betalen, en ook mishandeling is veel voorgekomen. Laat staan dat de politie de vrouwen beschermt tegen mogelijk geweld van klanten. Hoewel er, mede onder druk van de toetreding tot de EU, inmiddels ook sprake is van proefprocessen, waarbij een transseksueel die een aanklacht deed tegen de politie heeft gewonnen. Een grote overwinning, maar niet meer dan een begin.

Een vrouwencafé dat niet openlijk lesbisch was, maar waar wel duidelijk vooral vrouwelijke clientèle bediend werden, maakte dus vaak mee dat de politie even op bezoek kwam, voor hun plezier, even de potten pesten. Wanneer ze daar bezwaar tegen zouden maken was het grote risico dat de tent gesloten zou worden, en veel van de bezoeksters waren zich er zeer van bewust wat hen boven het hoofd zou hangen wanneer ze openlijk ‘uit’ zouden moeten komen. Er is dus een levendige ondergrondse subcultuur, maar het was niet voor niets dat maar 150 mensen de moed hadden in de demonstratie mee te lopen.

Wat er nodig is, is niet alleen bewustwording van homo’s en lesbo’s en over homoseksualiteit. De Turkse LGBT beweging heeft bondgenoten nodig, uit het buitenland maar vooral ook binnen Turkije, want een gevaar van de druk die er door de EU wordt uitgeoefend is dat daardoor de indruk kan ontstaan dat homorechten vooral een buitenlandse aangelegenheid zouden zijn, wezensvreemd aan het ‘echte’ Turkije. Maar vooral moet er een fundamentele transformatie plaatsvinden binnen de politiek, het justitiële apparaat, de politie, om het nog maar niet te hebben over het macho-bolwerk van het leger. De wetgeving moet worden aangepast. Een belangrijke invalshoek is dat mensen het recht hebben op een privé-leven. Dat houdt in dat zolang mensen zich houden aan de wet, er niemand het recht heeft zich te mengen in hun privé relaties. Dat zou ook betekenen dat het niemand wat aangaat of iemand met een vrouw of met een man verkeert, en dat dat ook geen reden mag zijn voor ontslag. Maar zover is het in Turkije nog lang niet, er moet behalve een aangepaste wetgeving nog een grote mentaliteitsomslag plaatsvinden, en daarvoor is het dus ook van belang dat de overheid, in plaats van een homo-organisatie te sluiten, de beweging alle ruimte geeft. Zoals ook Michael Chapman vertelde, die eens zelf op de Britse tv de eerste openlijke serieuze zoen tussen mannen presenteerde, is het van belang dat er homo’s en lesbo’s openlijk kunnen laten zien wie ze zijn. Wanneer ik vertel dat wij in Nederland niet alleen artiesten – altijd de eersten – maar ook politici hebben die gewoon, openlijk, homo of lesbo zijn, wordt er haast ongelovig gelachen. Een man die toegeeft geen echte man te zijn, zou die in de Turkse politiek nog serieus genomen worden? Zo ver is het nog lang niet.

Hoe de mensenrechten er uit zouden zien wanneer de positie van LGBT people serieus genomen zouden worden laat een belangrijk document zien: de Yogyakarta Principles. Zoals ik heb deelgenomen aan de Volterra Charter, waarin een poging werd gedaan om de mensenrechten te formuleren vanuit de positie van vluchtelingen en asielmigranten, zijn vanuit de hele wereld mensen bij elkaar gaan zitten die met elkaar hebben geformuleerd hoe werkelijke volwaardige menselijkheid en mensenrechten er voor homo’s en lesbo’s, en andere mensen die niet voldoen aan de standaard seksualiteit en noties over mannelijk en vrouwelijk er uit zou moeten zien.

Bronnen:

Kaos, over de demo in Ankara, hier.

Kaos over sluiting Lambda Istanbul, hier.

Engels rapport van Kaos over de situatie van LGBT people in Turkije, hier.

Het rapport van Human Rights Watch, hier.

The Yogyakarta Principles, hier.