Een paar honderd mensen, net als de vorige keer op de Kristallnachtherdenking die door het Platform tegen Racisme en Uitsluiting was georganiseerd. Veel van de mensen die ik er al jaren tegenkom. Andrée van Es sprak, als wethouder van Amsterdam, Marjan Sax, haar speech hieronder, Nuri Karabulut van DIDF, de vereniging van arbeiders uit Turkije, en oud-verzetsstrijdster Mirjam Ohringer werd geinterviewd door Lonneke lemaire van het Platform. Er was kletzmermuziek, melancholieke joodse liederen, gespeeld door Michel Duivis en Hans Schnabel.
En net als vorige keren werd niet alleen teruggekeken op de gebeurtenissen tijdens de Kristallnacht in 1938 in Duitsland, maar op de jodenvervolging in Nederland. En vandaaruit voor alle sprekers, in verschillende woorden, over de situatie nu, over het verhardende klimaat waarin vluchtelingen worden gezien als ongewenste gelukszoekers en moslims als bedreiging voor het land.
En net als vorig jaar waren er als versiering een stel mensen met Israelische vlaggen die pamfletjes uit probeerden te delen dat de herdenking was georganiseerd door ‘Hamasvriendjes’, tot ze door de politie werden verzocht daarmee op te houden. Maar hun aanwezigheid heeft niet kunnen verhinderen dat het net als de vorige keer een waardige en ontroerende bijeenkomst was.
Van Es sprak over hoe we in het hart van Amsterdam nog steeds kunnen voelen hoe een stad vertrapt kan worden door discriminatie, ontmenselijking en terreur, en hoe daarmee het dagelijkse leven van de mensen die vlakbij woonden verdween. Hoe belangrijk het is om daarbij stil te staan, en om waar te maken: dat nooit weer.
Nuri Karabulut had het over de zondebokpolitiek van toen, die nu ook weer zichtbaar wordt, nu is het de zogenaamde islamisering waarmee men een gehele bevolkingsgroep over één kam scheert. Hoe migranten nu als de vijand worden gezien, en hoe daarmee tweedeling en intolerantie in de hand wordt gewerkt.
En Mirjam Ohringer, nu 87, vertelde hoe ze zestien was toen ze ‘als vanzelf’ betrokken raakte bij het verzet. Ze kwam terug uit Mauthausen, maar van haar dertig familieleden keerden er maar 3 terug. En als vanzelf spreekt zij tot op de dag van vandaag tegen alles wat te maken heeft met intolerantie en discriminatie, ook als het nu om moslims gaat. Ook voor haar is dat waar de herdenking over gaat, niet alleen over vroeger, maar om de waakzaamheid: dat het nooit meer mag gebeuren.
Vorig jaar voor het eerst hoorden we kritiek op de jaarlijkse Kristallnachtherdenking in Amsterdam. Het zou ‘te politiek’ zijn. Het zou alleen moeten gaan om de herdenking van de vervolgde joden. Hoezo? Was het antisemitisme van toen dat voor het eerst tot een gewelddadige uitbarsting kwam op de Kristallnacht van 9 op 10 november 1938 niet politiek? En zou het niet hebben geholpen als meer mensen zich bewust waren geweest hoever het kon gaan nadat eenmaal was besloten om de joden tot zondebok te verklaren van al het kwaad, om ze tot tweederangsburgers en daarna tot Untermenschen te maken, alle joden, als groep, zonder onderscheid? Waarom herdenken we? Ter nagedachtenis aan de mensen die zijn vermoord, maar ook aan hen die destijds het inzicht en de moed hadden in verzet te komen. Zeker. Maar ook omdat we niet willen dat er opnieuw mensen tot zondebok worden gemaakt, weggezet als minderwaardig, mensen die hier niet zouden horen, of dat nu joden of moslims, vluchtelingen of migranten zijn.
Dat is het terugkerend thema van deze herdenkingen. En wie niet aan nu wil denken, wie wil dat het alleen maar gaat over vroeger, alleen maar over joden, wie niet wil dat we lessen leren en consequenties trekken, en onder ogen zien wat er nu gebeurt zij het met andere mensen – tja, die kan dus sinds dit jaar ook terecht bij een door het CJO georganiseerde herdenking, dit jaar in de Portugese Synagoge. Wethouder Andrée van Es sprak namens zichzelf toen ze zei dat er op een herdenking als deze geen plaats was voor het wapperen met vlaggen – en ze zei mede namens burgemeester Van der Laan dat ze erop hoopte dat er weer eenheid zou komen en een gezamenlijke herdenking. Mooi gedacht, maar ik vrees dat de polarisatie binnen onze huidige samenleving daarvoor al te ver is voortgeschreden. De mensen die opnieuw de herdenking organiseerden en dat zeer waarschijnlijk volgend jaar weer zullen doen laten zich niet vertellen dat ze het alleen maar over vroeger mogen hebben. Enige hilariteit was er wel toen we hoorden welke muziek er op die andere herdenking was gespeeld. Wij hadden traditionele Kletzmer. Daar speelden ze Kurt Weill. Heeft niemand ze verteld dat Kurt Weill samenwerkte met het communisme? Zullen we volgend jaar ruilen?