De paradigmastrijd vervolgd

Noem dit een tussenevaluatie. Hoe staat het met ‘de paradigmastrijd’?

Het was in 2001, in mijn boek De tweede intifada, dat ik de ‘paradigmastrijd’ introduceerde: een schema dat de posities verduidelijkt die er zijn in het debat over het Israelisch-Palestijnse ‘conflict’. Dit is wat ik zeg: kijkend naar de oorzaak van het conflict, en naar de schuld – of verantwoordelijkheid – ervoor, zijn er in grote lijnen drie uitgangspunten te onderkennen: paradigma 1: Israel is een klein land dat zich moet verdedigen tegen een vijandige Arabische omgeving, paradigma 2: het gaat om twee partijen die alletwee vechten om hetzelfde stukje land, paradigma 3: Israel heeft eerst de Palestijnen verdreven (de nakba) en vervolgens het laatste Palestijnse deel bezet.

In paradigma 1 zijn de Palestijnen (en de Arabieren) de hoofdverantwoordelijken, in paradigma 3 is dat Israel (en de VS), in paradigma 2 wordt de verantwoordelijkheid gedeeld. (Zie voor meer toelichting: hier). Dat schema heb ik sindsdien vaak gebruikt bij lezingen en paneldiscussies en op mijn weblog, en het is door velen overgenomen. Velen: dat wil zeggen de mensen die paradigma 3 aanhangen, want die van paradigma 1 willen er niets van weten. Daar kom ik nog op.

Ik vind het schema nog steeds verhelderend, al wordt het niet altijd begrepen (en krijg je komische reacties: jij hebt zelf een paradigma! alsof het een scheldwoord is of een besmettelijke ziekte). Het blijkt (sommige) mensen te helpen om na te denken waar ze zelf staan – en hoe dat komt. Dat wil zeggen: mensen die na willen denken waar ze staan, want voor sommigen is dat alleen al te bedreigend – het zou kunnen betekenen dat er meerdere standpunten mogelijk zijn. Het helpt ook om te verklaren waarom discussies tussen aanhangers van de verschillende paradigma’s zelden discussies worden, maar binnen de kortste keren veranderen in heftige welles-nietes debatten, waarbij de emoties hoog oplopen en iedereen naar huis gaat met de mening die ze al hadden maar dan erger. Het zijn namelijk niet zomaar meningen die tegenover elkaar staan, er zijn werelden aan ervaring en emoties in geïnvesteerd, het gaat ook over loyaliteit, aan levenden maar vooral ook aan doden. Het gaat over existentiële angst en onverwerkt trauma. Bovendien, en dat is het punt waar ik na jaren werken en ervaring opdoen met dat schema achter ben gekomen, zijn die verschillende posities ongelijkwaardig, functioneren ze anders, zijn de motieven die geinvesteerd zijn in het vasthouden aan het eigen paradigma erg ongelijksoortig. Dat zal ik hier verder uitleggen.

Eerst nog dit: ik bevind mij in paradigma 3. Ik ga er van uit dat Israel de hoofdverantwoordelijke is voor het huidige conflict, en dat het al begonnen is met de zionistische intenties om een joodse staat te stichten op de plek waar al een ander volk woonde. Ik ga er van uit dat dat de aantoonbare realiteit is. In die positie ben ik niet zomaar terecht gekomen. Net als vele Nederlanders was ik een aanhanger van paradigma 1, dat ene kleine landje voor de overlevenden en nazaten van de holocaust, dat zich staande moest houden in een Arabisch en vijandig deel van de wereld. Ik ben er door kennis te maken met Palestijnen, door vrienden met een meer kritische opvatting, door bezoek aan de Gazastrook en door veel studie en conferenties achter gekomen dat ik de werkelijkheid alleen bekeek vanuit een Israelisch perspectief en de Palestijnse kant van het verhaal niet kende. En toen vroeg ik me af: waarom wist ik het niet, wilde ik het niet weten? Hier meer over dat proces.

Dit is al een groot verschil: als veel mensen uit paradigma 3 ken ik paradigma 1 van binnenuit, omdat ik daar zelf eens zat, en omdat ik me er sindsdien veel in heb verdiept. Het grote verschil is dat ik zelden mensen van paradigma 1 tegenkom die willen weten wat mensen aan mijn kant, aan de Palestijnse kant, de mensen van paradigma 3 bezielt. Het belangrijkste kenmerk van paradigma 1 is de ontkenning. Ontkenning dat de geschiedenis vanuit de Palestijnen er geheel anders uitziet en dat zij een ander, maar niet minder legitiem standpunt hebben. Ontkenning, vaak, dat er sprake is van een bezetting, dat er sprake was van een nakba. En met ontkenning valt moeilijk discussiëren, heb ik de laatste tijd weer uitgebreid kunnen ervaren.

Dit is wat de verdedigers van Israël, die niet van hun ontkenning af willen, steeds weer opnieuw doen: het eindeloos blijven herhalen van de zionistische canon, de officiële ideologie van Israël, (zie voor de canon in grote lijnen: hier) ook waar die op vrijwel alle onderdelen allang door controleerbare feiten is weerlegd. Israel treft geen blaam, in dat paradigma. En waar die herhaling niet meer helpt is de strategie om de boodschapper aan te vallen. Een aanhanger van paradigma 3 is pro-Palestijns, en dus eenzijdig, is tegen Israël, en dus een antisemiet, is het idee. En naarmate de aanhang van paradigma 3 groeit, en dus in de publieke opinie meer invloed krijgt – en dat doet het – worden de aanvallen van de verdedigers van Israël giftiger, woedender, en wordt er vaker geschoten op de boodschapper en minder op de boodschap. Tony Judt beschrijft dat in zijn artikel over Israël dat zich net gedraagt als een adolescent die maar niet volwassen wil worden: ‘iedereen is tegen mij’, ‘niemand begrijpt mij’. (Hier.) En hij stelt dat dat vooral komt omdat Israël de vanzelfsprekende sympathie en solidariteit kwijt is geraakt. Het geijkte paradigma 1 verhaal werkt niet meer, of althans, bij minder mensen. Een beroep doen op de holocaust – wij zijn degenen die werkelijk hebben geleden en dat geeft ons rechten – werkt ook niet meer. De feiten van de bezetting worden met de moderne media voor iedereen zichtbaar – en beelden werken meer dan woorden – en het wordt voor de verdedigers van Israel steeds moeilijker om zich te presenteren als het slachtoffer. Want dit is het punt: militair wint een heersende macht door militair geweld, en het maken van de meeste slachtoffers onder de tegenstander, maar moreel, en in de wereldopinie wint vooral de kant die de meeste slachtoffers kan laten zien. En dat is dus voor Israel lastig. En voor hun aanhangers. Zeker nu de slachtoffers aan Palestijnse kant (en Libanese) niet meer te verbergen vallen. Er is dan nog maar één kaart over die zij uit kunnen spelen, zegt Judt, en dat is de beschuldiging van antisemitisme. Dat wordt dan ook uitbundig gedaan, kan ik ook uit eigen ervaring melden, alleen: ook dat helpt niet meer.

De groep mensen in paradigma 3 groeit. Het zijn niet alleen de Palestijnen zelf, zoals Edward Said, helaas niet meer onder ons, die een van de eersten was die als Palestijnse Amerikaan, geleerde, doordrong tot het westerse bewustzijn en liet zien dat er nog een ander verhaal was. Een ondergesneeuwd, verborgen gehouden verhaal waarvan Israel actief bezig was om het zoveel mogelijk te laten verdwijnen. We kennen nu ook Walid Khalidi, Rashid Khalidi, Ghada Karmi, Nur Masalha, Ali Abunimah, om er een paar te noemen. We zien ook joods-Israelische historici, die de mythen rondom 1948 hebben uitgekleed: Simha Flapan, Avi Shlaim,Tom Segev, Ilan Pappé. (En Benny Morris, die een interessante schizofrene positie inneemt: als historicus heeft hij veel bijgedragen aan paradigma 3, met name de erkenning dat er wel degelijk sprake is geweest van grootscheepse etnische zuivering, maar als ideoloog blijft hij ferm een zionist, in paradigma 1, die er van uitgaat dat Israel de etnische zuivering af had moeten maken en dat zo dien mogelijk alsnog moet doen: de Palestijnen moeten uit Israël weg.) We kennen de kritische Israeli’s die wel de moed hebben gehad om naar de andere kant te kijken, zoals Uri Avnery, Tikva Honig Parnass, Roni Ben Efrat, en Michael Warschawski. Journalisten als Amira Hass, Gideon Levy, Akiva Eldar. We kennen de spijtoptanten, eens zionist, nu openlijk en heftig tegen de daden van de staat Israel, als Avraham Burg. We kennen de joods-Israelische activisten, als Jeff Halper. We hebben de rapporten van mensenrechtenorganisaties, als B’Tselem en Amnesty, mensen die door onderzoek te doen niet meer om de schendingen van mensenrechten en internationaal recht heen kunnen, en stukje bij beetje het beeld afbreken dat Israel zichzelf alleen maar verdedigt. En dat zijn alleen nog maar de Palestijnen en de joodse Israeli’s, want ook internationaal is de groep mensen groeiende die zich niet langer afzijdig wenst te houden: joden, zoals in Een Ander Joods Geluid, zoals Hajo Meyer, en andere dergelijke groepen, Amerikaanse joden als Phyllis Bennis, Noam Chomsky, Norman Finkelstein, kritische overlopers die het publiek shockeren, omdat zij een naam hoog te houden hebben, als Tony Judt, maar ook niet-joden die er geweest zijn, zich geëngageerd hebben, als voormalig politicus Dries van Agt en huidige politica Luisa Morgantini, onafhankelijke journalisten als John Pilger, Robert Fisk, Jonathan Cook, Neve Gordon, Nederlanders die zich uit eigen motieven verdiept hebben in de Palestijnse zaak, Tineke Bennema, Arjan al Fassed, Midden-Oosten deskundigen als Paul Aarts, Robert Soeterik, Bertus Hendrikse, we kennen ze in Belgie: Ludo Abicht, Sus van Elzen, Ludo de Brabander, Lucas Catherine, Eric Goeman, en er zijn nog zoveel meer actiegroepen, solidariteitsinitiatieven, websites, er wordt geschreven alsof er nooit een eind aan komt, er liggen stapels goede documentaires – en ik kan zonder moeite de namen hier verdubbelen. En hier heb ik het dan alleen nog over mensen van wie de naam bekend is geworden omdat ze hun nek uit hebben gestoken, hebben gepubliceerd of op de tv verschijnen. Er zijn nog zoveel groepen als Machsom Watch, PCATI (tegen het martelen), van dienstweigeraars in Israël. SIVMO hier. Mijn partijgenoten in de SP en in Groen Links en ook in de PvdA. En mijn eigen kleine stichting Kifaia. Er zijn al zoveel mensen die in paradigma 3 terecht zijn gekomen en niet anders meer kunnen. Eenmaal daar is er geen weg terug.

Het lijkt op wat Daniel Dor een invented community noemt: een virtuele gemeenschap van mensen die van elkaar weten en een overtuiging en een opdracht delen. De meesten van hen heb ik wel eens ontmoet, ik heb met ze gepraat, ik ken hun werk. Sommigen noem ik vrienden, maar ook de mensen waarvan ik alleen boeken of artikelen heb gelezen, of van wie ik een lezing heb gehoord, of met wie ik heb gedemonstreerd beschouw ik als verwanten. We bewonen een gedeeld paradigma dat er uit bestaat dat we vinden dat we op moeten komen voor de rechten van de Palestijnen.

Wat we met elkaar gemeenschappelijk hebben, is een gedeelde overtuiging dat de bron van het conflict ligt in de nakba en in de bezetting. Daarmee houden de overeenkomsten ook op, want onderling kunnen we het oneens zijn over hoe ver je moet gaan in je visie – waar ligt je ‘jaartal van het geweten’, pas in 1967, of terug in 1948 of zelfs daarvoor? Geloof je dat het zionisme in wezen een goede bevrijdingsbeweging was waar het mis mee is gegaan, of vind je dat in het zionisme al de kern besloten lag die moest leiden tot een staat gebaseerd op een etnisch-religieus onderscheid, en op etnische zuivering? We zijn het niet altijd eens over de termen die we gebruiken: apartheid, kolonialisme. We zijn het er niet altijd over eens wat de Palestijnen zelf kunnen en moeten doen, in hoeverre ze hun lot ook aan zichzelf te danken hebben, we betreuren zeker allemaal de onderlinge strijd van Fatah en Hamas, maar zijn het niet altijd eens over de oorzaken. We zijn het ook niet altijd eens over de strategie, wel of niet boycot, bijvoorbeeld. Toch is er sprake van een invented community, van mensen die wel met elkaar in discussie blijven, elkaar bevragen en bekritiseren en soms heftig, maar voor wie dit geen vraag meer is: er geschiedt de Palestijnen onrecht. En de dader daarvan, de hoofdschuldige, is Israël. En die community groeit, en groeit snel.

Als ik Tony Judt mag geloven, en ik wil hem graag geloven omdat het dagelijkse nieuws zwaar deprimerend is, zijn de aanhangers van paradigma 1 de ideologische strijd om de westerse wereldopinie aan het verliezen (in de ‘rest van de wereld’ hebben ze nooit enige aanhang gehad). Wat niet betekent dat ze er het bijltje bij hebben neergegooid. Integendeel. Het lijkt nu wel alsof alle wapens behalve wapens in de strijd worden gegooid: wie zich openlijk uitspreekt voor de rechten van Palestijnen krijgt het zwaar te verduren. Finkelstein is zijn baan aan de universiteit kwijt, Pappé is uitgeweken naar Engeland, Mensen als Tony Judt maken nu mee dat de gehele lobby in werking wordt gezet om te verhinderen dat hij in de VS lezingen geeft. In Gent maakte ik het onlangs mee dat er gepoogd werd een debat te verhinderen, waarmee nog duidelijker werd dat het niet hun bedoeling is om de discussie aan te gaan maar vooral om die tegen te houden. En werd ook ik vergast op een stroom hatemail, rondgestrooide geruchten als mep ik invalide mevrouwen, en dreigementen dat ik een proces aan mijn broek zou krijgen. In Nederland speelt nu een proces tegen het KIT (het Tropenmuseum) omdat zij een tentoonstelling hebben gemaakt over de nakba. (Aanrader trouwens.) Alleen al het noemen van de term nakba, zegt de man die de klacht heeft ingediend, is antisemitisch. Uitspraak is op 7 augustus. Ik kom er nog op.

Iedereen die het openlijk heeft over de bezetting of over de nakba, is in de ogen van de aanhangers van paradigma 1 een antisemiet, of op zijn minst ‘eenzijdig’, zoals Ronnie Naftaniel van het CIDI mij nog eens fijntjes noemde in een radiouitzending – niet zo slim, want die kreeg hij met kerende post terug, want wat is hij dan? Mij valt het vooral op dat de agressie stijgt, naarmate de Israel verdedigers het op inhoud verliezen. Op mijn kritiek op het opiniestuk van Ratna Pelle, om een voorbeeld te noemen (hier), kreeg ik in ieder geval niet één inhoudelijke weerlegging van mijn argumenten, en alleen ad hominem reacties: wat zou er toch met mij mis zijn. Zelfde geldt voor de reactie naar aanleiding van mijn bericht over Gent, hier. (De meest giftige heb ik niet geplaatst.) Geen inhoud, geen argumenten. Ik denk dat Tony Judt gelijk heeft, dit is het gedrag van kwade verliezers.

Wat niet wil zeggen dat de paradigmastrijd voorbij is, want die verandert van gedaante. Het zijn niet aleen de verdedigers van Israel die daar zelf banden hebben, het is ook te vinden aan de rechterkant van het politieke spectrum bij de islamofoben die volautomatisch achter Israël staan, die zich tenslotte als ‘beschaafd land temidden van de barbarij’ moet weren tegen de radicale islam – verzet tegen de bezetting dus vertaald als een kwestie van godsdienst en botsende beschavingen, zie Wilders, of bij minister Verhagen, die echt gelooft, ik herhaal, gelooft, dat Israël de kwetsbare partij is, waar hij persoonlijk voor op moet komen.

Ondertussen zitten, niet in de ideologische strijd, maar in de tastbare werkelijkheid, de Palestijnen gigantisch aan de verliezende kant. Hun werkelijkheid wordt steeds onleefbaarder, grimmiger, de bezetting wordt wreder, de onderlinge verdeeldheid is nog nooit zo groot geweest, de Israëli’s laten steeds meer hun masker vallen, hun ideologie dat zij degenen zijn die zich alleen maar verdedigen tegen de agressieve aanvallen van de Ander, de Vijand, de Arabieren, terroristen, moslims is niet langer te verdedigen. Het Israëlische geweld neemt toe, tegen gewone Palestijnen, tegen mensen die protesteren, tegen mensen die niet vierkant achter Israël staan. Ondanks het superieure militaire overwicht gedraagt ook Israël zich alsof ze letterlijk met de rug tegen de muur staan. Sluit zijn oren nog verder voor de waarschuwingen, ook de solidaire waarschuwingen van bondgenoten en critici. Met hun wapens maakt Israël geen nieuwe vrienden. Wel nieuwe vijanden.

Wat er uiteindelijk gaat winnen, in de strijd tussen militaire macht en kantelende wereldopinie weet ik niet. Het is wel duidelijk dat het kwaad kersen eten is met de aanhangers van paradigma 1, en dat er van enig werkelijk debat met hen geen sprake is.

9 gedachten over “De paradigmastrijd vervolgd

  1. Ik vind die paradigma verdeling van je heel verhelderend en het heeft mij nu al jaren geholpen in discussies. Ik zat – notabene als Palestijn – in het begin van mijn puberteit in paradigma 2. Moet ook eerlijk bekennen dat we toen niet geregeld naar Palestina gingen en als je al niet al te veel met je ouders over het conflict praat (ja ja ook Palestijnse gezinnen vinden het soms moeilijk om over de oorlog, de bezetting en de slachtoffers te praten) en overgeleverd was aan de Nederlandse berichtgeving eind jaren tachtig… Enfin, ik dacht dus dat beide partijen vast wel net zo veel schuld hadden. Hoe erg bleek ik me vergist te hebben toen ik op vijftienjarige leeftijd voor het eerst in vijf jaar naar Nablus ging. Het was in 1989 en het eerste wat ik meemaakte dat mijn neef – die mij de stad wou laten zien middels een wandeling – direct in elkaar gemept werd door Israelische soldaten. Zomaar. En later die vakantie zag ik nog vele andere misstanden. Zoals een vader die midden in het centrum moest toezien hoe soldaten zijn drie zonen voor hun winkel martelden. EN wij – het zogenaamde winkelende publiek – moesten toekijken. En helaas ook nog vele andere zaken gezien. Ik kon het eerst niet geloven. Het goedlachse Israelische leger kwam toch alleen in actie als de Palestijnen eerst zelf iets fout gedaan hadden? Niet dus, het was gewoon een kwestie van landje-pik, Palestijntje pesten en martelen en het leven van de Palestijnen ondraaglijk maken in de hoop dat ze allemaal zullen vertrekken. Die vakantie heeft mijn ogen geopend en ik kwam zonder te vragen in paradigma 3 terecht. Ik kon niet anders. Zoals – hoe je het zelf schrijft Anja – iedereen die aan den lijve ondervindt hoe het Israelische leger daadwerkelijk handelt en wat de bezetting voor de Palestijnen betekent.

  2. De mentale selectie en filters die we gebruiken om onze informatie op te nemen dat is meestal niet onze eigen creatie.
    De meeste persoonlijke perceptie word gevormd door een varièteit aan dingen buiten onszelf om zoals de gangbare cultuur,de dominante ideologie,ethisch geloof,sociale waarden en vooringenomenheid,verkrijgbare informatie,de positie van iemand in de sociale structuur en het materièele belang.

    Dat alles bepaald welk paradigma je aanhangt.

  3. Bij minister Verhagen bespeur ik toch wel degelijk niet WILLEN weten, Anja. Hij heeft tenslotte een arsenaal aan (al dan niet)ambtelijke feitenverzamelaars tot zijn beschikking. Mij lijkt veeleer sprake te zijn van een bewuste, politiek conveniërende (namelijk ook pro-Amerikaanse) keuze.
    Ergerlijk vind ik de voortdurende suggesties van Verhagen dat de problemen in Gaza aan Hamas zijn te wijten (en dus niet aan de economische wurgpolitiek van Israël). Zo las ik in de (elektronische) Parlementaire Nieuwsbrief van 23 juli jl.:

    “Kabinet stuurt elf vrachtwagens anjerzaad naar Gaza

    Nederland heeft de Palestijnse bloemenkwekers in de Gazastrook zaaigoed beloofd. Volgens minister Verhagen (Buitenlandse Zaken) dient het opzetten van de bloementeelt in de regio een politiek en sociaal-economisch belang. ‘Sinds de gewelddadige overname van Gaza door Hamas is de economie in het gebied praktisch tot stilstand gekomen’, weet de CDA’er. ‘Het is daarom belangrijk de burgers in Gaza een alternatief te bieden, een blik op een betere toekomst gebaseerd op vreedzame economische samenwerking tussen Palestijnen en Israëli’s.’…..”

    Wat paradigma 1-schelden betreft: op het weblog van Jan Marijnissen heb ik twee maal de titel “huis-antisemiet met een rood randje” gekregen. Toen ik de desbetreffende scribenten vroeg met feiten en argumenten te komen, bleef het natuurlijk doodstil.

    Tenslotte: dat invalide vrouwen meppen, Anja, hoe staat dat er nu mee? Waar rook is, is vuur, toch? Al zal het soms lastig zijn meteen een passend slachtoffer te vinden….. 🙂

  4. Wat je zegt is niet in strijd met wat ik zeg, Olav. Wie gelooft dat Israel de kwetsbare partij is, neemt de feiten waar door de bril van dat paradigma, van paradigma 1 dus. Hij zou de feiten tot zich door moeten laten dringen maar doet dat niet, om politieke en persoonlijke redenen die elkaar versterken. Dat maakt het uiteraard, voor een minister, niet minder verwijtbaar.

    Laat grappen maken over invalide mevrouwen meppen maar aan mij over, Olav.

  5. Israel is in mijn ogen niet perse de kwetsbare partij maar wel een kwetsbare partij. En Israel is gewoon een klein land.

    Gevoelsmatig hang ik nog steeds naar paradigma 1. Ik ben nooit in die regio geweest, misschien is dat de reden.

    Overstappen voelt op dit moment als “de schepen achter me verbranden” en is om die reden niet erg uitnodigend.

  6. Tja. Zo gaat dat met de aanhangers van Israel, ‘geen schepen achter je verbranden’ en daarom maar toekijken hoe dat ‘kleine land’, wel met het vierde leger ter wereld, qua grootte en geavanceerdheid, plus de machtigste bondgenoot achter zich, een ander volk in de pan hakt. En zelf een land wordt dat aan elkaar hangt van corruptie, militair gebral en veel de andere kant opkijken als er weer eens mensenrechten worden geschonden en er een oorlogsmisdaadje wordt gepleegd. Zodat ze later kunnen zeggen dat ze het niet hebben geweten.

    Steeds meer joden komen tot de conclusie, zoals Avraham Burg, eens overtuigd zionist en trouw Israeli: dit was niet de bedoeling. Dit is niet wat we wilden en dit is niet goed voor joden. Dit is niet goed voor Israel dat er alleen maar vijanden bij krijgt en tot aan het einde der dagen in geweld zal moeten leven, als ze zo doorgaan. Wat is er nog over van het jodendom van rabbijn Hillel, met zijn gouden regel: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet? Dat jodendom vindt je in Israel alleen nog terug bij de dappere mensen in de oppositie. Die een stuk moediger zijn dan jij.

    Kijk eens naar het laatste filmpje van B’Tselem over de kolonisten, kijk naar hoe ze hun kinderen opvoeden, die ‘dood aan de arabieren’ roepen en stenen gooien naar hun buren. Wat moet er van die kinderen worden? Wat voor racistische monsters worden daar gekweekt?
    En jij denkt dat je Israel helpt als je maar zoet in paradigma 1 blijft zitten, uit gewoonte, en omdat uit je doppen kijken en zelfstandig nadenken ‘niet uitnodigend’ is?
    Wat kom je hier dan doen, Johan? Jij kunt later niet zeggen dat je het niet wist. Jij was hier op dit weblog. En hoort nu beter te weten.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *