Tiny Kox bood minister Donner nog een petitie aan van gedetineerden en bewakers die tegen de nieuwe twee op één cel wet zijn. Tiny heeft zich inmiddels erg verdiept in het gevangeniswezen. Zo kom je nog eens ergens, als SP senator. Als mensen het hebben over ‘veiligheid’ denken ze voornamelijk aan zichzelf als burgers. Maar ook bewakers en gedetineerden hebben recht op veiligheid. Motto in het boek met de handtekeningen dat Tiny aanbood aan de minister: “Willen jullie ons veilig opbergen? Doe dat dan!”

Hierna volgt de tekst van Tiny’s inbreng.Twee in een bank gaat vrijwel probleemloos, zoals wij hier in de Senaat week na week aantonen, zelfs als er links- en rechtsliberalen naast elkaar worden gezet.
Twee in een bed gaat ook prima, kan ik op basis van meer dan 25 jaar ervaring zeggen.
Wat zou er dan mis zijn met twee op een cel?

Niks denk ik – mits het gebeurt op basis van vrijwilligheid of op basis van goed doordacht beleid om de opsluiting van gevangenen zo veilig en effectief mogelijk te doen zijn voor de maatschappij, de bewakers en de gevangene zelf.
Precies daaraan mankeert het in dit voorstel.
Dat vind ik niet alleen.
Dat zeggen ook veel mensen die in de gevangenis werken,
dat zeggen hun vakbonden en
dat zeggen veel gedetineerden.

Van de werkers en de vakbonden hebben we al het nodige gehoord en gekregen, van de gedetineerden ontvingen we via hun gedetineerdencommissies al de nodige post.
En vandaag kan ik de minister ook nog eens enkele honderden petities van gevangenen geven. Ze waren ze graag zelf komen brengen -maar ze zaten helaas vast. Daarom doe ik dat maar voor hen. Alles onder het motto: u wilde ons toch veilig opbergen? Doe dat dan ook!

Over die veiligheid maken gevangenen zich immers grote zorgen. Niet ten onrechte, de gevangenis is niet de veiligste plek in ons land. Dat heeft veel te maken met de mensen die er zitten en veel met de omstandigheden waaronder ze er zitten. Dat ze er zitten is het resultaat van hun handelen en de reactie van de samenleving daarop. Daarover hoeven we het nu niet te hebben. Er is besloten dat er redenen zijn om hen veilig op te bergen voor bepaalde tijd.

Niet iedereen wordt op dezelfde manier opgeborgen.
We hebben mensen die zoveel mogelijk samen met anderen de dag en de nacht doorbrengen.
Voor anderen achten we het beter als ze delen van het etmaal in hun eentje doorbrengen.

Daarover is goed nagedacht.
Het Nederlandse gevangenisstelsel is beter dan de wijze van opbergen die veel andere landen toepassen.
Dat is iets om te koesteren. Immers, opsluiten is een paardenmiddel maar we hebben in een aantal gevallen niks beters om ontspoord gedrag aan te pakken en de samenleving te beschermen. Als we dus over gaan tot opsluiting dan dient dat zo beschaafd mogelijk te gebeuren. En: dusdanig dat na afloop van de opsluiting de kans op recidive zo klein mogelijk en op resocialisatie zo groot mogelijk is. Dan wordt immers de samenleving het beste beschermd.

Maar nu dreigen we dat goed doordachte systeem te doorkruisen. Omdat we geld tekort hebben. Daarom wil de regering meer mensen op een cel kwijt terwijl ondertussen de programma’s voor gevangenen worden versoberd. Er wordt bezuinigd op personeel en op de reclassering. Niet het algemene belang noch het belang van de opgeslotenen staat centraal, maar het belang van de schatkist.
Het doet me denken aan het boek ‘De gevaarlijke kust’ waarin te lezen staat hoe Engeland te veel gevangenen kreeg en daar te weinig geld voor over had. Dus besloot de Engelse overheid de boeven naar de andere kant van de wereld te sturen, naar een nieuw continent waar je maar erg moeilijk vanaf kon. Een keer varen en de gevangenen waren opgeruimd. Dat stond netjes en kostte minder.

Wij doen hetzelfde, alleen een stuk beschaafder. Maar meer mensen op een cel zetten zonder dat dit beter is voor die mensen, hun bewakers of voor de samenleving, deugt niet, althans dat vindt de fractie van de SP.

Waarom zorgen we niet voor meer cellen?
Of nog beter: voor minder gevangenen, niet door daders te laten lopen maar daden te voorkomen. Door betere opvoeding, betere begeleiding en beter toezicht.
Die laatste trits is natuurlijk het beste maar ook iets voor de wat langere termijn. Als het beleid echter niet daarop gericht wordt en blijft, hebben we uiteindelijk altijd daders te veel en cellen te kort. Dat zal de minister met me eens zijn?

Maar voorlopig is er een cellenprobleem.
Ons voorstel is dan: zorg voor meer cellen. Dat kost geld maar we sluiten mensen nu eenmaal niet op om er rijk van te worden. Nog is er gelukkig niemand in ons land serieus op de gedachte gekomen om ook van gevangenen een waar te maken met winstpotentie. In Amerika zijn ze al wel zo ver en wie daar gaat rondkijken ziet waartoe het leidt.

Dat willen wij dus niet. En: per saldo hopen we door opsluiting de maatschappij voor al dan niet volledig kwantificeerbare kosten te behoeden. In die zin is het bouwen van cellen en het zo goed en veilig mogelijk opbergen van gevangenen ook een verantwoorde investering. Ik neem aan dat de minister dat ook vindt?

Maar: de minister denkt ook dat zijn oplossing, meer mensen op een cel, een goede oplossing is. Er is de afgelopen tijd mee geëxperimenteerd en de resultaten van het experiment zijn volgens de minister geen reden om nu af te zien van het institutionaliseren van het fenomeen. Hij heeft formeel gelijk: gemeld wordt dat ‘de eerste fase van meerpersoonscelgebruik op grond van de onderzoeksresultaten wat betreft de arbeidsomstandigheden van het personeel, alsmede wat betreft de veiligheid en het welbevinden van het personeel en de gedetineerden onvoldoende aanleiding geeft om af te zien van de voorgenomen landelijke invoering van meerpersoonscelgebruik in regime van beperkte gemeenschap’. Maar het is een erg zwak groen licht dat hiermee gegeven wordt. Want ook stelt het rapport dat ‘op basis van de evaluatie van de eerste fase van de invoering van meerpersoonscelgebruik een aantal bezwarende constateringen gedaan is met betrekking tot de werkdruk van het inrichtingspersoneel, het welbevinden en de veiligheid van de gedetineerden, alsmede de praktische tenuitvoerlegging van het meerpersoonscelgebruik’.Om ondanks die bezwarende constateringen verantwoord verder te gaan met de landelijke invoering van meerpersoonscelgebruik sommen de onderzoekers maar liefst 12 voorwaarden op:

– Er moet iets gedaan worden aan de gevoelens van onrust bij personeel en gedetineerden;
– positieve incentives zijn nodig en de mogelijkheid tot keuze van een celgenoot;
– er moet inspraak en betrokkenheid van het personeel komen bij de samenplaatsing;
– er moet iets gedaan worden aan de verzwaarde werklast van het personeel;
– de functionaliteit en de flexibiliteit van de werkinstructies moet bekeken worden;
– dat geldt ook voor de verhouding tussen meerpersoonscellen en het totaal aantal cellen;
– bij selectie en matching moet meer aandacht gegeven worden aan de strafmaat en de aard van het delict;
– er zal gewerkt moeten worden volgens wisselroosters bij de dagprogrammering;
– meerpersoonscelgebruik zal zoveel mogelijk beperkt moeten worden tot korte straffen, vanwege de strijdigheid van het beschikbare aantal m2 met internationale en Europese normen;
– het leidinggevend vermogen binnen de inrichtingen moet verbeterd worden en
– tot slot moet het meerpersoonscelgebruik systematisch gevolgd en geëvalueerd worden.

Hoe en wanneer denkt de minister aan al deze voorwaarden tegemoet te kunnen komen – en zouden niet eerst alle voorwaarden vervuld moeten worden vooraleer overgegaan wordt tot de landelijke invoering?

Ik vraag de minister ook wat hij vindt van de opmerking vanuit vakbondskring dat er wel degelijk tientallen klachten zijn van bewakend personeel in de zeven gevangenissen waar dit experiment heeft plaatsgevonden. Vorige week heeft hij in een spoeddebat aan de overkant laten merken er niet erg van onder de indruk te zijn.
Ik vraag hem ook wat hij vindt van de bewering dat het geuite aantal klachten waarschijnlijk minder is dan het aantal bestaande klachten, omdat het klimaat in de organisatie zo slecht is dat personeel niet goed onder eigen naam durft te klagen. Hoe zit dat? Ik kan me er iets bij voorstellen na de wijze van behandeling die de voorzitter van de Bond van Gevangenisdirecteuren van het ministerie heeft mogen ontvangen, na zijn kritiek op het plan onder deze condities meer mensen op een cel te zetten.

Het voorliggende wetsvoorstel is echter wezenlijk anders dan het experiment. Met meer mensen in een cel is immers als we deze wet aannemen, geen kwestie van vrijwilligheid meer, en evenmin van een doordachte keuze voor de best mogelijke opberging vanuit het belang van de gevangene. Het is een kwestie van inschikken omdat we willen bezuinigen.
Ik vraag mij af in hoeverre het redelijk is om de resultaten van het experiment, gebaseerd op vrijwilligheid, aan te voeren als argument voor gedwongen opsluiting van meer mensen in een cel. Kan de minister mij dat nog eens uitleggen?

Als het experiment al geen goede basis is om dit voorstel aan te nemen, dan geldt dat nog meer voor de bezorgde geluiden die we ontvangen van bewakers en hun vakbonden. Zij vrezen dat het onder deze condities opsluiten van meer mensen in een cel hun veiligheid bedreigt alsmede die van de gedetineerden. Ik vind dat we wel héél goede redenen moeten hebben om níet naar hen te luisteren. Want zij, de bewakers, staan wel voor ons in de frontlinie. Het is immers niet het beste volk om mee te verkeren, gevangenen. Voor onze, brave burgers, zitten ze opgesloten. Maar voor hen, bewakers, is er een dagelijkse confrontatie die ook vol gevaar kan zijn. Als we hen niet kunnen overtuigen van de juistheid van dit wetsvoorstel, dan zouden we het voorstel niet tot wet moeten promoveren.

Het feit dat de overkoepelende groepsondernemingsraad namens een twintigtal ondernemingsraden van penitentiaire inrichtingen protest aangetekend heeft tegen het voornemen tot gedwongen plaatsing van meer mensen op één cel, is een buitengewoon krachtig waarschuwingssignaal. Hoe oordeelt de minister daarover?

Het geluid van de bewakers is door de vakbonden versterkt. Vorig jaar hebben de vakbonden een petitie aan de Tweede Kamer overhandigd, ondertekend door de overgrote meerderheid van het gevangenispersoneel. Een door de bonden aangespannen kort geding ging verloren maar maakte de bonden niet minder bezorgd over de uitwerking van de voorgenomen maatregel, met name op de veiligheid en de werkomstandigheden van het gevangenispersoneel.

Ook nu tonen de vakbonden zich nog steeds uiterst bezorgd over wat er nu staat te gebeuren, mede op basis met meldingen van personeel uit penitentiaire inrichtingen. Het is goed dat zij hun achterban hoogst serieus nemen en het zou fijn zijn als de regering datzelfde deed met de bonden.

Zoals gezegd maken ook gedetineerden zich zorgen, onder andere getuige deze stapel petities, die bij mij binnengekomen zijn door de inspanningen van de gedetineerdencommissies in de verschillende penitentiaire inrichtingen. Ik dank hen daarvoor – handtekeningenacties in gevangenissen zijn toch net iets ingewikkelder dan in een andere woonomgeving.

Met hun petitie maken de gedetineerden duidelijk dat ze de voorgenomen maatregel een slecht plan vinden.
Nu bestaat er vandaag de dag een stoere stroming in de samenleving die vindt dat gevangenen hun recht verspeeld hebben om ons nog iets te vertellen. Die stroming helpt ook graag mee het beeld te scheppen dat je eigenlijk maar het beste in de bajes kunt zitten in dit land. Dan hoef je je geen zorgen over de dag van morgen te maken, wordt er voor je natje en droogje gezorgd, kan je nog aardig bijverdienen en leef je voor de rest in een cel die welhaast een paleisje lijkt. Om aan mensen in zulke omstandigheden te vragen niet te zeuren en gewoon een beetje in te schikken omdat ze al duur genoeg voor de samenleving zijn, is iets dat zeker aanspreekt bij delen van onze bevolking.

Maar: het blijft kletspraat.
Als het zo goed was in de gevangenis, zouden we een cellentekort hebben omdat mensen er na het uitzitten van hun straf niet uitwilden. Mij zijn geen grote lijsten van dat soort verzoeken bekend. Ik neem aan dat de minister er ook geen heeft?

De voorzieningen in onze gevangenissen zijn sober – en daar is niks mis mee. Gevangenissen zijn geen CenterParcs en moeten dat vooral ook niet worden, willen we de afschrikwekkende werking van vrijheidsstraf overeind houden.
Maar tussen soberheid en stommiteit zit een groot verschil.
Als mensen bij elkaar op een cel worden geplaatst zonder dat er garanties zijn dat dat geen trammelant oplevert, geen gevaarlijke toestanden voor een van hen of voor het bewakend personeel, dan moeten we dat níet doen. Omdat we onder ‘veilig opbergen’ niet alleen aan de samenleving horen te denken maar ook aan de gedetineerden. Als we dat niet doen, dan is het een strafverzwarende maatregel, die – logisch doorgeredeneerd zoals de heer Blexstoon dat onlangs nog deed – ten minste tot strafverkorting zou moeten leiden. Wat vindt de minister daarvan?

De voorgestelde maatregel maakt een aantal gevangenen bang. Begrijpelijk omdat het klimaat in gevangenissen vaak al hard en rauw is. En omdat ervaringen met meer mensen gedwongen op een cel in andere landen niet tot geruststelling leiden. De minister zegt dat hij wantoestanden elders kent maar dat die meer te maken hebben met overbevolking van de gevangenissen dan met meermanscellen. Ik vind dat een mager antwoord, dat ik graag nader toegelicht zag.

De regering gebruikt als één van de argumenten om meer mensen op een cel te plaatsen, dat daarmee vervroegde invrijheidstelling kan worden tegengegaan. Over die vervroegde vrijlating is enige tijd terug tumult ontstaan, waarbij een beeld opgeroepen werd dat niet correspondeerde met de werkelijkheid. Het is niet zo dat allerlei boeven lang voordat hun straf erop zit weer losgelaten worden bij gebrek aan celruimte. In negen van de tien gevallen gaat het om maximaal een week vervroeging en dan nog alleen voor straffen onder de drie jaar, zo heb ik begrepen. Klopt dat en zo ja, deugt dit argument dan wel?

Mijn fractie wijst deze wet af.
Niet omdat we op voorhand tegen meer mensen op een cel zijn. Niet omdat we vinden dat gedetineerden in de watten gelegd moeten worden. Niet omdat we de budgettaire problemen van de minister niet begrijpen. Wél omdat we vinden dat plaatsing van meer mensen op een cel het gevolg moet zijn van doordacht beleid in het belang van samenleving, bewakers en gedetineerden. Wél omdat we vinden dat een minister van justitie niet onder financiële druk justitiële normen mag overschrijden. Dit beleid is naar de mening van de fractie van de SP kortzichtig, penny wise, pound foolish.